Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

indulgere —
м арҳам ат қилиш , ш аф қат қилиш деган маъ­
ноларни англатади) сотиш дек нохуш ҳодисани вужудга кел­
тирган. К,айд этиш ж о и зки , XII асргача индульгенциялар чер­
ковга хуш келадиган иш ларни бажарувчиларга, яън и черков
130 -

---

ўрнатган тартибларга қатъий амал қилганлар, муқаддас ж ой­
ларни зиёрат қилганлар ва салиб ю риш ларида иш тирок эт- 
ганларга берилган. XII асрдан бош лаб индульгенцияни сотиш
тартиби ж орий қилинган. М асаланинг салбий жиҳати ш унда­
ки, м улкдор киш и «кечирилмас гуноҳи»дан таш қари , барча 
содир этган гуноҳларини пул тўлаб ю виш и мумкин бўлган. 
Ҳ аттоки киш и қайси гуноҳи учун қанча пул тўлаш и керакли- 
ги тў ф и си д аги жадвал иш лаб чиқилган. Ч ерков индульгенци- 
яларни сотиш тартибини XIX асргача қўллаб келган.
К ато ли ц и зм д а Биби М ариям ни улуғлаш га катта эътибор 
берилади. 1854 йилда папа П ий I Б иби М ари ям н и н г илоқий 
ҳом и лад орли к би л ан туғилганлиги тў ф и с и д а ги ақи дан и тас- 
д и қ л аган . К е й и н ч а л и к Б иби М ари ям х удон и н г м арҳамати 
билан б и рл ам ч и гуноҳ таъсиридан ҳ и м о ялан ган л и ги эълон 
қили нган. К е й и н ч а л и к Биби М ар и ям н и н г ваф от этганидан 
кейин ж асади ва руҳи осм онга кўтарилиб кетганлиги қайд 
эти л ган . У ш бу ақидага асосл ан и б , 1954 йилда «ф ал акн и н г 
маликаси» ш араф и га бағиш ланувчи д и н и й б ай р ам н и н г ўгка- 
зи л и ш и ж орий қи линган. К атоликлар Биби М ариям ни авл и ё­
л ар каби улуғлаш билан бирга х о ти н -қ и зл ар н и н г гуноҳлари- 
ни худодан сўраб берувчи ҳомий деб биладилар.
К атолицизм да Рим папаси х ри сти ан ларн и н г раҳбари э к а н ­
лиги т ў ф и с и д а ақида мавжуд. К атоли клар ўз эътиқодларини 
х р и с т и а н л и к та ъ л и м о т и н и т ў л и қ и ф о д а л а й д и ган й ўн ал и ш
деб биладилар. Ш у боис Рим папаси И со н и н г ердаги ноиби, 
Ри м н и н г б и р и н ч и е п и ско п и , ҳаварий П авел н и н г вориси деб 
тан олинади. 1870 йилда Ватиканда Рим п ап аси н и н г бенуқ- 
сонлиги ҳақидаги ақида қабул қи ли н ган . Унга б и н о ан , папа- 
н и н г расм и й чи қи ш л ари д а дин ва ах л о қ м асалаларида а й т­
ган ф и кр л ар и б енуқсон ёки , б о ш қача айтганда, у худонинг 
иродасини етказувчи вакилдир.
Р у ҳ о н и й л а р н и н г иж ти м о и й аҳволи м асаласи д а к а то л и ­
цизм б о ш қ а йўналиш лардан сези лар л и дараж ада ф арқ лан а- 
ди. К атоли к черковида р уҳон и й ларн и н г м аиш ий турм уш ида 
XI асрдан б о ш л аб целебат, я ъ н и р оҳи б ва р оҳи б аларн и н г 
турмуш қурм аслиги қоидасига амал қи ли н ади . Руҳоний худо 
ва одам лар уртасидаги воситачи деб тан олинади. О дам лар-
131

---

н и н г у злари р у ҳ о н и й н и н г ё р д а м и с и з ва м ур аб б и й л и ги си з 
мустақил илоҳий ҳақиқатга эр и ш а олм ай ди лар деб ҳисобла- 
нади. У лар д и н и й таш ки л о т вази ф аси н и бажарувчи орд ен - 
ларга бирлаш ганлар. К атоли к черкови да иезуитлар (И со ж а­
м и я т и ), ф р а н ц и с к а н л а р , с а л е зи а н л а р , д о м и н и к а н л а р , ка- 
п уцинлар, христиан б и родарлари , б ен ед и ктлар каби катта- 
катта р оҳиб лик орденлари мавжуд. О рден аъзолари ки й им - 
кечаги билан б и р -биридан ф а р қ қиладилар.
К ато ли к лар н и н г д и н и й м аросим ларида ҳам хр и сти ан ли к­
н и н г б о ш қа йўналиш ва оқи м л ар и д ан фарк,лар мавжуд. М а­
салан, етти сирли м аросим ни о л и б кўрайлик. Ч ўқинтириш
сирли м аросим ини б аж ари ш да роҳиб чўқинтирилаётган к и ­
ш и н и н г устидан сув қуяди ёки уни сувга ботириб олади. М иро 
ёғи н и суриш сирли м аросим и католикларда «конф орм ация» 
деб аталади. М аросим ки ш и н и н г б олали к ёки ўсмирлик ёш ида 
баж арилади. Н он ва вино тортиш си рли м аросимида п р аво е- 
лавиеда махсус пиш ирилган кулча нон (просф ора)дан ф о й - 
д алан и л са, католикларда квас қўш иб қорилган хамирдан та й - 
ё р л ан га н қ у й м о қ ш акл и д аги нон (п р о сф о р а) и ш лати лади . 
У м у м ан , к а т о л и к л а р н и н г с и р л и м а р о с и м л а р н и б а ж а р и ш
усулларида қисм ан таф овут б ўлса-да, аслида, п равослави е- 
дагига ўхш аш эканлигини қайд 
э т и р
! 
м умкин.
Д и н и й ибодатни таш кил этиш да \а м бир қатор ўзига хос 
жиҳатлар мавжуд. Д иний м аросим ларни бажариш вақгида чер- 
ковда д и н д ор лар ўгириш лари м ум кин, ф ақдт айрим д уолар 
ти к туриб ўқилади. Ш унинг учун католик черковларида кур- 
силар қўйилган. Д ини й м аросим лар лоти н тилида олиб б о р и ­
лади. У ларни бажариш вақгида орган ёки дам бериб ч али н а- 
диган мусиқа асбоблари (ф и лгарм он и я)дан ф ой да!ан и лади .
Д и н и й таш килотларни б о ш қ ар и ш н и н г мураккаб ти зи м и
вужудга келтирилган. Ю қорида қайд этилганидек, католиклар 
Ер ш арининг барча қитьаларига ёйилган ва хатқаро маркази 
Ватиканда жойлашган. Унга Рим папаси раҳбарлик қилади. Ва­
тикан Рим ш аҳрининг марказида жойлаш ган. М айдони — 44 
гектар. 1929 йилда М усолини ҳукумати ва Рим папаси Пий XI 
ўртасида тузилган Л атеран ш артном асига биноан В атиканга 
ш аҳар-давлат мақоми берилган ва у давлат суверенитетига эга
132
-

---

бўлган. Ҳ ар кдндай суверен давлат каби унинг ҳудуди, чегара­
си, фуқрролари, герби, байроғи ва мадҳияси бор. Ватиканни 
дунёнинг кўп мамлакатлари тан олган ва у билан дипломатик 
алоқалар ўрнатган. А ксарият халқаро таш килотлар, жумладан 
Б М Т , Ю Н Е С К О , М АГАТЭ, Е вропа К енгаш и каб и л ар н и н г 
иш ларида Ватикан кузатувчилари иш тирок этади.
Рим пап аси н и кардиналлар (лоти н ча 
cardinalis —
асоси й , 
катга, эн г муҳим деган м аъноларни ан глатади), яън и като­
л и к черковида пападан кейин турувчи мансабдор шахс кол- 
леги яси ум рбод муддатга сайлайди. Ҳ озирги кунда Рим п а­
паси нем ис м иллатига мансуб Б ен ед и кт XVI.
Ватикан д а в л а ти н и н г асосий қон ун и сиф атида К о н с т и ­
туция қабул қ и л и н ган . У нга кўра, Рим папаси қонун ч и қ а - 
рувчи, иж роия ва суд ҳ о ки м и яти н и н г бош лиғидир. Д ав л ат­
нинг М арказий м аъмурий бош қррув ап п арати га Рим ку ри я- 
си раҳбарлик қилади. У дун ён и н г кў п ч и л и к м ам лакатларида 
ф ао л и ят кўрсатаётган католик черкови ва Ватиканга бўйсу- 
нувчи дунёвий таш к и л о тл ар н и н г и ш л ари н и бош қаради . Рим 
к у р и я с и д а в л а т к о т и б и я т и , 9 та к о н г р е г а ц и я ( л о т и н ч а
congregatio -
и тти ф о қ , бирлаш м а д еган м аъноларни ан гл ата­
д и , давлат вази р л и кл ар и вази ф аси н и баж аради ), 12та к ен ­
гаш , 3 та трибунал ва 3 та девонхонадан иборат.
Давлат котибиятига кардинал статс-котиб раҳбарлик қилади.
У Бош вазир ва таш қи иш лар вазири вазиф аларини бажаради. 
Д авлат котибияти ички ва таш қи иш ларни бош қдради. М у­
кдддас конгрегациялар, кенгаш лар ва котибият черков и ш ла­
ри билан шуғулланади. У нинг таркибидаги д иний таълим от 
масалалари би л ан шуғулланувчи кон грегац и я эн г асо си й си - 
дир. Ушбу таш килот руҳонийлар ва илоҳиётш уносларнинг дунё- 
кдраш и, хулқ-атвори ва матбуотда ч и қи ш лари н и н г ортодок- 
сал католик черкови таълимотига мос кели ш и н и назорат қилиб 
туради. Ўрта асрлар даврида ушбу таш кап о т ҳурф икрликнинг 
ҳар қандай кўриниш ларига қарши кескин кураш оли б б о р­
ган, и н к ви зи ц и я судларини таш кил этиб, уларга раҳбарлик 
қилган.
XX аср да ж аҳон м и қ ёси д а д е м о к р а т и к ж а р а ё н л а р н и н г 
тобора кенг ёй и л и ш и католи к ч ер к о ви н и б ош қар и ш и шила