Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

га эга. Ўша даврда инсонлар табиат ҳодисаларини жонли
шерик сифатида қабул қилганлар ва уларда индивидуал та­
факкур, ирода сингари сифатлар мавжуд деб ҳисоблаганлар.
Одамлар бу жараенларни ҳис этганлар, фикрлаганлар ва ту-
- 41

---

шунтириб беришга ҳаракат қилганлар. Афсона шу аснода ву­
жудга келган.
Афсона деб табиий ёки ижтимоий \одисаларни содда
хаёлий образлар ёрдамида ўрганиш ва тушунтириш восита-
сига айтилади. Афсонрда образлиликни фикрдан ажратиб
бўлмайди. У фикр ва воқеликни идрок этиш шакли ва дунё­
ни билиш усули ҳисобланади. Шу асосда одам борлиқнинг
моҳиятини тушунишга интилади. Афсона воқеликни тушун-
тиришга интилиши билан эртакдан, аниқ тарихий воқеага
асосланганлиги билан эса достондан фарқланади.
Инсоният узоқ ўтмишдан афсонанинг моҳиятини тушун-
тиришга ҳаракат қилиб келган бўлса-да, ҳанузгача унинг умум
қабул қилинган назарияси ишлаб чиқилгани йўқ. Бундай ҳолат
уни ўрганишда тадқиқотчиларнинг диққатга сазовор қараш-
ларига тўхталиб ўтишни тақозо этади.
Италиялик тадқиқотчи Ж.Вико биринчила^дак бўлиб
афсонанинг фалсафий назариясини ишлаб чиққан. У афсо-
нани одамларнинг устидан ҳукмронлик қиладиган олий куч­
ларни ҳис этишлари ва улардан қўрқишлари сабабли вужуд­
га келган хаёллар ўйини деб ҳисоблаган.
Қадимги даврда табиий ва ижтимоий кучлар олдида ин­
соннинг ожизлиги кундалик фаолиятида доимо ўзини намо­
ён қилиб турса-да, борлиқни ҳиссий-мантиқий идрок этган.
Инглиз этнографи Э.Тейлорнинг фикрига кўра, афсона-
лар ва диний эътиқодларнинг асосини анимизм ташкил эта­
ди. Қадимда одамлар предметлар ва ҳодисаларнинг моҳия-