Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

Марҳумларга сиғиниш
— ваф от этган к и ш и н и н г м аййити 
худонинг иродаси билан чи риш дан сакдан и б қоли ш и га и ш о­
ниш . Х ристианлар чирим ай сақпаниб қолган ш аҳидлар м ай ­
йити да илоҳий куч м уж ассам лаш ганлигига ва у н и н г о д ам ­
ларга ф ой да келтириш и м ум кинлигига иш онадилар. П р ав о с­
лави ед а ч и р и ш д ан с а қ л ан и б қо л ган т а н а н и н г қи с м л а р и д а
ҳам м ўьж изавий куч бор деб ҳисобланади.
П р ав о сл ави е таъ л и м о ти н и тарғи б қи л и ш д а д и н и й б а й - 
рам ларга алоҳида эъти бор бери лади . Ч ун ки п раво сл ави ед а 
б ай рам л ар жуда кўп бўлиб, аҳам иятига кўра, катта, ўрта ва 
кичи к байрам ларга бўлинади.
К атга бай р ам л арн и н г эн г нуф узлиси пасха (грекча 
pascha
—
қадим ги яҳудий тилидаги 
pesach
сўзидан оли н ган ва сўзм а- 
сўз тарж им аси — келиб ч и қи ш , н асл-н асаб , асли д еган м аъ­
ноларни англатади) байрам идир. Бу байрам И с о н и н г хочга 
тортиб ўлд ирилганидан кейин м ўъж изавий қайта ти р и л и ш и
хоти рас и га бағиш ланади. Х ристианликдаги ушбу байрам иуда- 
изм даги м есси ян и н г кели ш и га б ағиш лаб ўтказиладиган п ас­
ха байрам идан ўзлаш тирилган. Д астлабки даврларда уларн и н г 
ўтказили ш вақги ҳам бир кунга тўғри келган. П асха бай рам и
и удаизм даги пасха бай рам и тугаган и дан к ей и н ги б и р и н ч и
якш ан б ад а ўтказилади. У бир ҳафта давом этади.
П асхадан кейин (аҳам иятига кўра) улуғ байрам \и с о б л а - 
нувчи ўн и кки та байрам қабул қилинган. Улар қуйидагилар- 
дан иборат:
— И со н и н г туғилиш и;
— Х удонинг ч ўқинтири ли ш и ;
— Учраш ув;
— И лоҳий хушхабар;
— Худо қ и ёф аси н и н г ўзгариш и;
— Б иби М ар и ям н и н г туғилиш и;
— Б и б и М арн ям н к хотирлаш ;
— И со н и хочга тиклаш ;
— Х удонинг Қуддусга келиш и;
— И с о н и н г осм онга кўтарилиш и;
— М уқаддас учли к.
Ю қорида санаб утилган ўн иккита улуғ байрамлар орасида 
И сонинг туғилиши ва Муқаддас учлик алоҳида мавқега эга.
- 144 -

---

И с о н и н г туғилиш и байрами — Ўғил худо И со М асиҳнинг 
туғилиш ига б ағиш лаб ўтказиладиган байрам . И нж илда Биби 
М ариям и ф ф ати сақлан и б қолган ҳолда Ота худодан илоҳий 
ҳом иладор бўлганлиги ва натижада И со М асиҳ туғилганлиги 
қайд этилади. И со М асиҳнинг туғилиш и и н сон и ят тарихида 
беқиёс аҳамиятга эга воқеа бўлган. И со туғилган кундан бош лаб 
барча одам лар учун халос бўлиш , абадий ҳаёт ва роҳат-ф а- 
роғатда яш аш и м ко н и яти очилган. Д астлаб И сон и н г туғил- 
ган кунини христианлар бянварда н и ш он лаган лар. К ей и н ч а­
л и к уни 25 декаб рд а ниш онлаш белгиланган. Йил ҳисобида 
ф а р қ бўлганлиги учун И сон и н г туғилган куни католикларда 
7 январда, православларда 25 д екабрда ниш онланади.
Катта б ай р ам л ар н и н г кейингиси М уқаддас учли к бай ра- 
мидир. Х ристиан ларда бу пасха бай рам и д ан 50 кун ўтгани- 
дан кейин н и ш онланад и. Шу боис у эл л и к кунлик байрам
деб аталади. И н ж и лд а қайд эти л и ш и га кўра, И со қайта ти - 
рил ган и дан кей и н 50 кун ўтгач, ш оги рдлари ҳаварийларга 
М уқаддас Руҳ аён бўлади. Айнан шу воқеа кунда мўъжиза юз 
бер ад и . Ҳ а в а р и й л а р зи м м аси га « п а й ға м б а р » л и к ва зи ф а си
ю кланади ва улар турли халкдар ти ллари да гапира б о ш л ай ­
дилар. Ш у воқеадан кейин ҳ авар и й л ар н и н г м и сси о н ер л и к 
(лоти н ча 
missio —
хабар элтувчи, зи м м а с и га ю клаш деган 
м аъ н ол арн и ан гл атади ) ф аоли яти б о ш л ан ад и .
Ўн икки б ай рам д ан кей и н улуғ б ай р ам л ар си ф а т и д а қабул 
қили нган беш та байрам туради. У лар қуйидагилардан и б о­
рат: И сони хатна қ и л и ш , И оанн П редтечан и н г туғилган куни, 
ҳаварийлар И о ан н ва Павел куни б ай р ам и , И оанн П редте­
чанинг б ош и кеси л и ш и ва Ҳ о м и й л и к байрам и.
Х ри сти ан л и кд а ниш онланадиган ўрта ва ки чи к б ай р ам ­
лар асосан м аҳаллий аҳамиятга эга бўлиб, од атд а б и р о р та 
маҳаплий авлиёга бағиш ланади. Бу б айрам лар шу қадар кўпки, 
йи л н и н г ҳар б ир куни би ро н -б и р авл и ёга бағиш ланган б ай ­
рам га тўғри келади.
Д и н и й б ай рам л ар ва м аросим ларни баж ариш да, д и н д о р ­
лар ҳаётида ч ер к о в ва руқонийлар муҳим ўринга эга. Ч ерков 
И со М аси ҳ н и н г илоқий «жисми»га қи ёсл ан ад и . У худо ва 
одам ўртасидаги воситачи маскан вази ф аси н и баж аради. Ч ер-
145
-

---

ковнинг муҳим ижтимоий вазиф ани б аж ари ш и уни қуриш да 
м он у м ен тал л и кка, б езакл ар н и н г гузаллиги ва ҳаш ам дорли- 
гига а ю ҳ и д а эъти бор б ер и ш н и талаб қилади. Ш унингдек, 
д и н д орлар черковга келганида, б и н о н и н г улуғворлиги, ички 
ва таш қи қисм идаги ҳаш амат, ю ксак санъат дараж асида б а­
ж ари л ган б езакл ар и худон и н г ч ек си з қудратини н ам о й и ш
қилиш и би л ан бирга д и н и й билим б ерган, И н ж и лн и н г м аз­
муни би лан таниш тирган .
Ч е р к о в д а ваъз айтилади , худога с и ғи н и ш м аросим лари 
ўтказилади, И нж илдан лавҳалар ўқилиб, сирли м аросим лар 
б аж ари лад и . П равосл ави ед а д и н д о р д а н м унтазам черковга 
қатнаб туриш талаб қилинади.
Ю қ о р и д а қай д э т и л г а н и д е к , п р а в о с л а в и е к а то л и ц и зм
каби м арказлаш ган таш ки лотга эга эм ас, у бир қатор авто ­
кеф аль ч ерковларга бўлинади. А втокеф аль черковларни бош - 
қариш тартиби тўғрисида яққол тасаввурга эга бўлиш учун 
Рус православ черкови б ош қарув тар ти би н и тахлил қилиш
мақсадга м у во ф и қ булади.
Рус православ черковига патриарх раҳбарли к қилади. П ат­
риарх д и н и й иш ларга раҳбарлик қилиш да катга ваколатлар­
га эга. У д и н и й таълим от ва м ароси м лар билан б оғл и қ и ш ­
л ар н и ҳал қилади, черковни бош қаради ва ундаги суд и ш л а­
рига р аҳб арлик қилади. У мустақил черковлар билан алоқа 
ўрнатиш иш л ар и н и назорат қи лад и , еп архи ялар архи ер ей - 
л а р и н и н г (черков м аъмурий-ҳудудий би рлаш м аси раҳбари, 
м и т р о п о л и т , а р х и е п и с к о п , е п и с к о п каби у н в о н л и к и ш и ) 
ф ао л и ят и н и назорат қилади, уларни л авози м и га т а й и н л а й ­
ди ва иш дан бўш атади, д и н и й унвон лар беради.
Рус православ черкови маъмурий-ҳудудий бўлиниш и бўйича 
4 та экзархат (грекча