Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

шахс эканлигига шубҳа туғдиради. Шу боис унинг шахсига
муносабат масаласида афсонавий ва тарихий мактаблар шакл-
ланг'Ш. Афсона мактабининг вакиллари Исонинг тарихий шахс
119
-

---

эканлигини инкор этадилар ва Исо тўғрисидаги қарашлар-
нинг турли диний ривоятлардан тузилганлигини исботлашга
ҳаракат қиладилар. Мазкур мактабнинг камчилиги шундаки,
унда Исо тўғрисидаги қарашларнинг асосида ҳеч қандай та­
рихийлик йўқ деган гояни исботлашга интиладилар.
Бошқа тарихий мактаб вакиллари эса Исонинг тарихий
шахс эканлигини исботлашга ҳаракат қиладилар. Бунда асо­
сий далил сифатида евангелияларда номлари қайд килин­
ган персонажлар: Иоан чўқинтирувчи, ҳаварий Павел, Рим
ноиби Понтий Пилат кабиларнинг тарихий шахс эканлиги
қайд этилади. Албатта, бу далиллар унинг тарихий шахс экан­
лигини исбот қилиш учун етарли эмас ва бунга янада асосли
далиллар талаб этилади.
1946—1947 йилларда Ўлик денгиз қирғоғида жойлашган
Қумрон ғоридан археологлар томонидан қадимги ўрама би-
тикларнинг топилиши ушбу масалага ойдинлик киритган.
Қўлёзмаларнинг милодий I аср ўрталарида Фаластинда фао­
лият кўрсатган иудаизмнинг эссинлар мазҳабига тегишли
эканлиги аниқланган. Эссинлар эътиқоди, диний маросим­
лари ва турмуш тарзи билан христианликка яқин турган.
Қумрон қўлёзмалари асосан инжилнинг лавҳалари, жа­
моанинг низоми ва дуолардан иборат бўлган. Қўлёзмаларда
«ер юзида адолат ўрнатадиган устоз», янги диний мазҳабга
асос солган, иудаизм ақидаларини танқид қилиб, христи­
анлик таълимотига ўхшаш ғояларни тарғиб қилган тарихий
шахс яшаганлиги тўғрисида маълумотлар мавжуд.