Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

ги аҳамиятини тўлиқ инкор этишдан бошқа ҳеч нарса эмас.
Айни дамда маърифатпарварларнинг, ўта кескин бўлса-да,
диннинг вужудга келишини ижтимоий ҳаёт билан боғлаб
тушунтиришга уринишлари антик давр ҳурфикрлигининг
қайта тикланиши ва жамиятда мустаҳкам ўрнига эга бўли-
шига шароит яратганини қайд этиш лозим.
XIX асрда диннинг моҳияти ва вужудга келиши сабабла­
рини комплекс ўрганиш бошлаган. Илмий диншунослик мак-
таблари, йўналишлари ва таълимотлари пайдо бўлган. Би­
ри нч ил ар қаторида В.Гримм, М.Мюллер каби шахслар раҳ-
барлигида мифологик мактаб вужудга келган. Ушбу мактаб
вакиллари диний эътиқодларни қадимги мунажжимлар ба-
жарганлар ва афсоналарда таърифланган маросим-пгарни ўрга-
нишдан пайдо бўлган деб ҳисоблаганлар. Аммо мактаб ва­
киллари ривожланган диний тизимларни та\лил қилишда
аниқ хулосалар бермаганлар.
Диннинг пайдо бўлишини ўрганишда ўша даврда антропо­
логик мактабнинг вужудга келиши муҳим бўлди. Ушбу макгаб-
нинг вакилларидан бири Л.Фейербах (1806—1880) динни ту­
шунтиришда унинг ердаги манбалари ва илдизларини излаб
топишга ҳаракат қилган. Одамлар дин тимсолида ўзларининг
тасаввурлари орқали вужудга келтирилган образларга соғина-
ди деб диний қарашлар ва ҳиссиётлар кишиларда тугма мав­
жудлиги тўғрисидаги илоҳиёт ғоясини танқид қилган. Унинг
вужудга келиши сабабларини одамларнинг руҳий физиологик
хусусиятлари ва қуршаб турган табиатдан ахтариб топишга ҳара-
кат қилган. Мутафаккир диний эътиқоднинг вужудга келиши­
да салбий ҳис-туйғулар, яъни қўрқиш, қайғу-изтироб кабилар
билан бирга шодлик, меҳр-оқибат, севги, миннатдорлик син­
гари ижобий ҳис-туйғулар \ам иштирок этишини қайд этган.
XIX