Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

дида юзага келган ижтимоий институтдир. Унинг манбаи
одамларнинг ижтимоий ҳаётидан келиб чиқади. Дин орқали
жамият ўзини илоҳийлаштиради. Унинг мавжудлиги ва мо-
ҳияти ижтимоий ҳис-туйғуларни муқаддаслаштиришга, жа­
миятнинг шахсга таъсирини мустаҳкамлашга хизмат қилиш-
дан иборат бўлади.
Динни социологик ўрганиш уни ижтимоий воқелик си­
фатида ёндашувга асосланади. Лекин дин нафақат социоло­
гик, балки руҳий воқелик ҳам ҳисобланади. Дин психоло­
гияси вакиллари уни ўрганишда ушбу жиҳатларига алоҳида
эътибор берадилар. Улар диннинг вужудга келиши сабабла­
рини одамни ўраб турган ташқи дунёдан эмас, балки ин­
соннинг ўзида, ички борлиғи ва ҳиссий-иродавий кечинма-
ларида деб ҳисоблайдилар.
Дин психологиясини ўрганишда 3. Фрейднинг (1856-1939)
хизматлари катта бўлган. 3. Фрейд динни инсон фаолияти­
нинг маҳсули деб ҳисоблаган. У диннинг киши табиатга қарам-
лиги сабабли вужудга келганлигини қайд этган \олда билиш­
нинг иррационал (лотинчада - мантиқсизлик, тафаккурга зид
қарашлар деган маъноларни англатади) механизмларини ҳал
қилувчи аҳамиятга эга эканлиги алоҳида таъкидлаган.
- 32 -

---

З.Фрейднинг таълимотига кўра, инсон психикаси уч дара-
жанинг ўзаро ҳамкорлигидан ҳосил бўлади: онгсизлик, онг олди
ва онглилик даражалари. Буларнинг ичида онгсизлик даражаси
психикада катга аҳамиятга эга. Инсон психикасининг бу дара­
жасида табиий инстинктлар ва «бирламчи майллар» устувор-
лик қилади. З.Фрейд асосий майллар крторида жинсий майл-
ларни устун кўйган. Индивиднинг онгсизлик билан боғлиқ майл-
лари жамият учун катта хавф-хатар туғдиради. Жамият ўзини