Ўзбекистон Республикаси Хотин-қизлар қўмитаси

В) Лоақал биттаси руҳият бузилиши
(руҳий касаллиги ёки ақли 
заифлиги) сабабли суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган шахслар 
ўртасида никоҳ тузишга йўл қўйилмайди (Оила кодексининг 16-моддаси). 
Чунки бундай шахслар ўз ҳаракатларининг оқибатига тўла жавоб бера 
олмайдилар ва никоҳ тузишга онгли равишда ўз хоҳишларини изҳор эта 
олмайдилар. Бу қоида никоҳланувчиларнинг ихтиёрий ва ўз хоҳишига кўра 
никоҳ тузиш тамойилидан келиб чиқади. Амалдаги қонунчиликда бундай 
тартибнинг белгиланиши келажак авлоднинг сиҳат-саломатлиги тўғрисида 
давлат ғамхўрлигининг ёрқин ифодасидир.
Агар никоҳ қайд этилгандан сўнг эр-хотиндан бири белгиланган тартибда 
муоамалага лаёқатсиз деб топилган бўлса, никоҳ ҳақиқий эмас деб топилмайди. 
Аммо бу ҳолат никоҳни маъмурий тартибда фуқаролик ҳолати 
далолатномаларини ёзиш органида никоҳдан ажралиш учун асос бўлади.
Г) Оила кодексига янгилик сифатида:
“Никоҳланувчи шахсларни 
таббий кўрикдан ўтказиш” (17-модда) қоидаси кириб келди. Унда эътироф 
этилишича, “Никоҳланувчи шахсларни тиббий кўрикдан ўтказиш, шунингдек 
тиббий-ирсий ҳамда оилани режалаштириш масалалари бўйича маслахат бериш 
никоҳланувчи шахсларнинг розилиги билан давлат соғлиқни сақлаш тизими 
муассасалари томонидан амалга оширилади. 
Никоҳланувчи шахсни кўрикдан ўтказиш натижалари шифокор сири 
ҳисобланади ва у никоҳланувчи шахсга фақат кўрикдан ўтган шахснинг 
розилиги билан билдириши мумкин”. 
Никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш асослари
. Никоҳни қайд этишга 
ҳуқуқи бўлган ҳар бир давлат органи, туман ҳокимияти бўлими, фуқаролик 
ҳолати далолатномаларини ёзиш органи, никоҳ саройлари, бахт уйлари, қишлоқ 
(овул) ва посёлка кенгашининг ижроия ҳокимиятида қайд этилган ҳар бир 
никоҳ қонуний тузилган никоҳ ҳисобланади. 
Оила кодексида белгиланган шартларнинг бузилиши суд томонидан ушбу 
никоҳни ҳақиқий эмас, деб топиш учун асос бўлиши мумкин. Оила 
кодексининг 14-16-моддалари ҳамда 17-моддасининг учинчи қисмида 
белгиланган шартлар бузилган тақдирда, шунингдек сохта никоҳ, яъни эр-
хотин ёки улардан бири оила қуриш мақсадини кўзламай тузган никоҳ ҳақиқий 
эмас деб топилади. Оила кодексида никоҳни ҳақиқий эмас деб топиш асослари 
ҳақида мукаммал тушунча берилган. Қуйидаги ҳолларда қайд этилган никоҳ 
ҳақиқий эмас деб топилади:
а) никоҳ тузишнинг ихтиёрийлиги бузилиши; 
б) никоҳ ёшига қўйилган шартга риоя қилмаслик; 

---

23 
в) якка никоҳлилик тамойилининг бузилиши; 
г) никоҳ насл-насаб шажараси бўйича тўғри туташган қариндошлар 
ўртасида, туғишган ва ўгай ака-укалар билан опа-сингиллар ўртасида тузилган 
бўлса; 
д) муомалага лаёқатсиз деб топилган шахс билан тузилган никоҳ; 
е) никоҳга ўтиш вақтида оила қуриш мақсадининг сохталиги;
ж) фарзандликка олган билан фарзандликка олинган шахслар ўртасида 
тузилган никоҳ; 
з) никоҳланувчи шахслардан бири таносил касаллиги ёки орттирилган 
иммунитет тақчиллиги синдроми (ОИТС) ёки (ВИЧ инфекция) борлигини 
бошқасидан яширган бўлса, шу шахс никоҳни ҳақиқий эмас деб топишни талаб 
этишга ҳақлидир.
Айрим ҳолатларда оила қонунларининг бир қанча шартларини бузиб ҳам 
тузилиши мумкин, бундай ҳолларда у ҳақиқий эмас деб топилади. Масалан, 
фуқаро олдинги никоҳдан ажрашмасдан туриб, вояга етмаган шахс билан 
никоҳдан ўтган ҳоллар фикримизнинг далилидир: