Ўзбекистон Республикаси Хотин-қизлар қўмитаси

а) никоҳ тузишнинг ихтиёрийлиги бузилиши.
Никоҳ уни тузувчи ҳар 
бир томоннинг эркин, ўзаро розилиги асосида тузилиши лозим. Розилик ўзга 
(ота-она, қон-қариндош, мансабдор шахс)ларни мажбур этиши ёки алдаши 
оқибатида берилган бўлса, ихтиёрийлик тамойили бузилгани учун, бундай 
никоҳ ҳақиқий эмас, деб топилиши мумкин.
Аёлни эрга тегишга мажбур этиш ёки унинг эрга тегишига тўсқинлик 
қилиш жиноят ҳисобланади. Адашиш ва алдаш ҳам никоҳни ҳақиқий эмас деб 
топиш учун асос бўлиши мумкин. Бироқ бундай ҳолатлар зўрликка нисбатан 
камроқ учрайди. Бу мақсад йўлида куёв ёки келиннинг шахсий сифатларига 
тегишли бўлган ҳолатлар бўйича адашиш, хусусан, уларнинг характери, 
соғлиғи, маълумоти, хизмати, мулкий, оилавий ҳолатлари юзасидан бепарволик 
оқибатида йўл қўйган хатоси ёки алдаш билан боғлиқ бўлса ҳам, унинг 
аҳамияти бўлмайди. Муҳим томони шундаки, янглишиш никоҳнинг ўзи бўйича 
бўлмай, балки никоҳ тузишнинг сабаби бўйича бўлади. Масалан, куёв 
келиннинг кўз ўнгида ўз мавқеини кўтариш учун ўзини катта мутахассис 
сифатида кўрсатиши фикримизга асос бўлади; 
б) никоҳ ёшига қўйилган шартнинг бузилиши.
Оила кодексининг 51-
моддасига биноан никоҳ ёшига етмаган шахс билан тузилган никоҳ ҳали никоҳ 
ёшига етмай никоҳга кирган шахснинг манфаатлари талаб қилган ҳолларда 
ҳақиқий эмас деб топилиши мумкин.
в) якка никоҳлилик тамойилининг бузилиши ҳам ушбу никоҳни 
ҳақиқий эмас деб топиш учун асос бўлиши мумкин
. Бундай асос суд 
амалиётида бошқа асосларга қараганда кўп учрайди. Баъзи маълумотларга кўра, 
ҳақиқий эмас деб топилган никоҳлар ичида 97-98 фоизини якка никоҳлилик 
тамойилига риоя этилмаган ҳолларда юзага келган ишлар ташкил этади. Фақат 
якка никоҳда бўлиш, ахлоқ-одоб нормалари талабларига риоя қилиниши ҳар 
томонлама мустаҳкам оила қуриш имконини беради. Оилавий қонунлар 
никоҳланувчилардан ҳар бирининг фақат якка никоҳда бўлиб, бошқа никоҳда 
бўлмаслигини талаб этади. Бу талаб жамиятдаги ахлоқ-одоб, шаклланаётган 

---

24 
миллий истиқлол мафкураси ғояларидан келиб чиқади. Шунинг учун бу 
ахлоқий қоида қонун даражасига кўтарилиб, амалдаги қонунлардан тегишли 
ўрин олган.