Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги тошкент шаҳар халқ таълими ходимларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш

 
“Турли овозлар билан” 
Турли овозда гапириш ва куйлаш уларнинг нутқий фаолиятида энг 
яхши усулдир. У билан бирга бирорта соддароқ қўшиқни айтинг. Аввал 
одатдаги овоз билан, кейин овозни ўзгартириб: 

---

55 
Баланд; 
Паст; 
Охиста; 
Манқаланиб. 
“Кел, гаплашамиз” 
Бола билан суҳбат унинг нутқ маданиятини ўстиради. Унга қизиқарли 
мавзу танланг. Масалан, ўйинчоқ, бувиси, мушуги ҳақида. Уларнинг номини 
айтинг. Масалан, ―менга мушукча ѐқади, у юмшоққина, момиққина‖. Шу
тариқа бола луғати бойлигини ошириб борасиз. 
Бу ўйин боланинг нутқ малакасини ўстиради. 
Сакрайман, сакрайман 
Сакрайвериб чарчайман 
Энди бироз дам олай 
Озгина ухлаб олай. 
Боладан қуѐн сакраб бўлгач нега чарчаганини, жонивор қаерга 
борганини сўранг. Янги сўзлари учун уни рағбатлантиринг. 
“СЕҲРЛИ СЎЗ”
лардан фойдаланиш - демак, ушбу қоидани қабул 
қилишдан олдин болаларга ўзлари билган сеҳрли сўзларни айтишлари 
таклиф қилинади. Масалан, ―Раҳмат‖, ―Миннатдорман‖, ―Ташаккур‖, 
―Кечирасиз‖ ―Илтимос‖, ―Рухсатингиз билан‖, ―Ижозатингиз билан‖, ―Агар 
мумкин бўлса‖ ва ҳоказо. Кейин бу сўзлардан фойдаланиш ҳақида фикр 
алмашилади. Қачон ва қаерда, қандай вазиятларда ушбу сўзлардан 
фойдаланиш мумкинлиги ҳақида баҳс–мунозара юритилади. 
МЕН–ЯХШИМАН, СЕН-ЯХШИСАН 
Қатнашчилар доира шаклида турадилар ѐки ўтирадилар. Ўртани олиб 
борувчининг қўлида копток бўлиб, у аввал ўзининг исмини, сўнг исми бош 
ҳарфидан бошланадиган ўзининг яхши хусусиятидан биттасини айтади. 
Кейин коптокни кимгадир отишга мўлжаллаб, шу қатнашчининг исмини ва 
исмнинг бош ҳарфидан бошланадиган унинг яхши хусусиятидан биттасини 
айтиб, коптокни унга улоқтиради. Шундай қилиб копток ҳамманинг қўлидан 
ўтиши керак. 
БУВИМНИНГ ЭРТАКЛАРИ 
Кечқурун Жўрабой бува ва Дилбарой буви набиралари Севара, Сайѐра 
билан бирга ҳовлидаги айвонда гаплашиб ўтиришарди. Шунда Сайѐра 
бувисидан эртак айтиб беришни сўради. Дилбарой буви ҳар доимгидай 
майин товушда қуйидаги эртакни сўзлай бошлади: 

---

56 
Қадим–қадим замонда ер юзида Муҳаббат исмли қиз яшаган экан. У бир 
ўзи бўлганлиги сабабли жуда зерикар экан. Кунлардан бирида Муҳаббат 
дугона сўраб 100 ѐшга кирган мўйсафид сеҳргарга мурожаат қилибди: 
- Бобожон, менга ѐрдам беринг. Ёлғизликда қийналиб кетдим, менга 
дугона топишга ва шу дугонам билан ҳаѐтимнинг қолган қисмини роҳат -
фароғатда, зерикмасдан ўтказишимга кўмаклашинг, - дебди. 
Шунда донишманд ўйлаб туриб жавоб берибди: 
- Яхши, эртага эрталаб қушлар сайрашни бошлаши биланоқ, шудринг 
ерга тушмасдан менинг олдимга кел. 
Тонг отибди. Муҳаббат айтилган жойга айтилган вақтдан анча олдин 
ташриф буюрибди…Келиб, не кўз билан кўрсинки, катта чинор тагида бир – 
биридан чиройли бешта қиз турганмиш… 
Салом-аликдан сўнг, донишманд уларни бирма-бир таништира 
бошлабди: 
- Мана қизим, танла… Биринчисининг исми Севинч, иккинчисиники 
Омад, учинчисиники Гўзал, тўртинчисининг исми Қайғу, бешинчисиники 
эса Меҳр. 
Қизларга маҳлиѐ бўлган Муҳаббат нима деб жавоб беришни билмай 
қолибди. Шунда у: 
- Ахир уларнинг бари бир –биридан ажойиб, қай бирини танлашни ҳам 
билмай қолдим, деб жавоб берибди. 
- Ҳа, ҳақ гапни айтдинг, қизим. Улар ҳақиқатдан ҳам бир–биридан гўзал, 
бир- биридан яхши. Лекин сен фақат биттасини танлашинг керак. Ана шу 
танлаганинг билан кейин бир умрга бирга ҳаѐт кечирасиз.Лекин қолганлари 
билан ҳам ҳаѐтинг давомида ҳали учрашасан, дебди бобо. 
Донишманднинг вазифаси қанчалар қийин бўлмасин, Муҳаббат бу 
муаммони ҳал қилиши керак эди. Шунинг учун у қизларнинг олдига яқинроқ 
келиб, уларнинг кўзларига тикила бошлади. Қараса, биттасининг кўзи 
осмон каби –фируза, яна биттасиники - яшил, учинчисиники кул ранг, 
тўртинчисиники -қоп-қора, бешинчисиники эса кўм–кўк. 
Муҳаббат анча ўйланиб қолди. Сўнг Меҳр исмли қизнинг олдига келиб 
унга қўлини узатди. 
Мароқ билан эртак тинглаб ѐтган Севара ва Сайѐранинг бошларини 
силаб, Дилбарой буви: 
- Мана, эртак ҳам тугади, болажонларим. Хўш, сен, қайси қизни 
танлаган бўлар эдинг, Сайѐра?,- деди. 
- Сен-чи, асал қизим, Севара?–деб сўради Жўрабой бува. 

---

57 
Сайѐра бувисининг меҳр тўла кўзларига қараганича, Севара эса 
бувасининг забардаст ва меҳнаткаш қўлларини силаганича хаѐл суриб, 
ўйланиб қолдилар.