Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги мактабгача таълим муассасалари ходимларини қайта

Таълим муассасаси ва оила ҳамкорлиги имконияти чекланган 
болалар узлуксиз таълим самарадорлигини таъминлаш омили сифатида 
Ф.У.Қодирова 
А.Авлоний номидаги
ХТХҚТМОМИ 
Махсус таълим кафедраси
Доценти, п.ф.н. 
  
Ривожланишида муаммолари бўлган болалар ҳам сифатли узлуксиз 
таълим олишга соғлом болалар каби ҳақли эканлиги Ўзбекистон 
Республикасининг бир қанча жумладан, Ўзбекистон Республикаси 
Конституцияси, ―Таълим тўғрисида‖ги Қонун, ―Кадрлар тайѐрлаш миллий 
дастури‖, ―Бола ҳуқуқлари кафолатлари тўғрисида‖ги Қонун ва бошқа қатор 
хужжатларда эътироф этилган.
Ривожланишида муаммолари бўлган ѐшлар орасида эшитишида 
муаммолари бўлган кар ва заиф эшитувчи болалар мавжуд бўлиб, улар 
махсус ўқув режа, ўқув дастурлари асосида узлуксиз таълимни эгаллайдилар. 
Улар учун таълим махсус коррекцион йўналтирилган педагогик жараѐн 

---

116 
асосида ташкил этилиб, дефектологик маълумотга эга мутахассислар 
томонидан олиб борилиди.
Имконияти чекланган болалар узлуксиз таълимининг мақсади муайян 
ўқув режа ва дастурларда кўзда тутилган йўналишлар бўйича билим, 
кўникма ва малакалар билан болаларни қуроллантириш ҳамда уларда 
ижтимоий-ҳаѐтий кўникмаларни шакллантириш, табиатга мухаббат, касб-
хунарга қизиқишларни таркиб топтириш ҳисобланади. Санаб ўтилган 
вазифалар таълим муассасаси ва оилаларнинг ҳамкорлигисиз амалга 
ошмайди.
Махсус таълим муассасаларида тарбиявий машғулотлар тарбиячилар 
томонидан олиб борилади. Тарбиячилар ва оилаларнинг ўзаро ҳамкорлиги
имконияти чекланган болаларни ижтимоий ҳаѐтга самарали тайѐр бўлишини 
таъминлайдиган шартлардан бўлиб, унга эришиш учун муассасада тизимли 
ва мақсадли ишлар йўлга қўйилмоғи лозим. Бу жараѐн муассасанинг 
педагогик жамоаси томонидан муайян режа асосида ташкил этилиб, узлуксиз 
мунтазам таҳлил қилиб борилишни тақозо этади.
Таълим муассасасининг педагогик жамоаси оилалар билан ишлаганда:
- имконияти 
чекланган 
болаларнинг 
ўзига 
хос 
психологик 
хусусиятларини тушунтириши;
- мазкур болалар билан ишлашнинг махсус усул ва воситалари билан 
танништириши: 
- болаларда учрайдиган турли физиологик ўзгаришлар пайтида 
тегишли ѐрдамни кўрсатиш йўлларини ўргатиши; 
- оилада қулай психологик муҳитни яратиш учун зарур кўникмалар 
билан қуроллантириши; 
- оилавий тадбирларнинг муҳимлигини уқтириши; 
- имконияти 
чекланган болалар таълимининг узлуксизлигини 
таъминлашда жавобгар эканлигини англатиши; 
- оиланинг хуқуқ ва бурчларидан ўз вақтида хабардор қилиши; 
- байрам саналарига бағишланган тадбирларда бевосита иштирок 
этишини таъминлаш чораларини кўриши; 
- муассасада хавфсизликни таъминлаш ва ободонлаштириш ишларига 
жалб қилиши лозимдир.
Амалиѐтда аксарият оилалар ўз фарзандининг чекланган имкониятини 
тўғри баҳолай олиш имкониятига эга эмаслиги кузатилади. Бундай оилалар 
болани авайлаш, бошқа болаларга қўшмасликка ҳаракат қилишади. Айрим 
оилалар болани хаддан ташқари мунтазам назорат қилса, айримлари эса 
умуман боланинг тақдирига бефарқ муносабатда бўладилар. Шунинг учун 
таълим муассасаси педагоги оилалар билан ишлаганда уларнинг ижтимоий 
аҳволи, маълумоти, қизиқишлари ва яшаш тарзи, миллий урф-одатларга 
таяниш даражалари, оилада йўлга қўйилган тартибларнинг кўлами ҳамда 
мазмуни кабиларга эътиборини қаратиши лозим. Шунда педагоглар ҳар бир 
оила билан ишлашнинг усул ва йўлларини таналашда аниқ тасаввурга эга 
бўладилар. 

---

117 
Маълумки, узлуксиз таълимнинг дастлабки бўғини бу мактабгача 
таълимдир. Ушбу таълимга имконияти чекланган болалар қанчалик эрта ѐки 
ўз вақтида жалб этилса, кейинги таълим тури учун зарурий билим, кўникма 
ва малакаларни шунчалик мувоффақиятли эгаллайдилар.
Мактаб таълимига имконияти чекланган болаларнинг тайѐрлик сифати 
педагогларнинг касбий маҳоратга эгалигига боғлиқдир. 
Педагогларнинг ногирон болалар билан ишлашда зарурий педагогик ва 
психологик билим, кўникма ва малкаларга эга бўлиши муҳимдир. Касбий 
маҳорат ѐҳуд касбий компитентлик педагогларнинг болаларга табақалашган 
ҳолда(индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиб) ѐндашишда зарур омилдир. 
Бундан ташқари махсус таълим муассасалари педагоглари томонидан олиб 
борилувчи қатор ишлар мавжуддирки, бу ишларни сифатли бажариш учун 
албатта соҳавий маъулумот ва компитенция зарурдир. Жумладан: 
- муассасанинг йиллик режасига боғлиқ равишда ўзи йиллик режасини 
ишлаб чиқиш ва раҳбар томонидан тасдиқлатиш; 
- йиллик режа асосида кунлик режалар ишлаб чиқиш, шулар асосида 
керакли дидактик воситаларни тайѐрлаш; 
- психолог, оилалар билан ҳамкорликда ишлаш; 
- болаларнинг кун тартиби бўйича фаолиятларини назорат қилиш ва 
ташкил этиш; 
- очиқ 
машғулот 
тайѐрлаш 
ва 
ўтиш 
ҳамда 
болаларнинг 
ўзлаштиришларини таҳлил қилиш; 
- ҳар бир машғулотнинг тури ва мақсадидан келиб чиқиб, энг камида 4 
та ялпи фойдаланишга мўлжалланган кўргазма ва энг камида 6 та
(жуфтликда ишланганда), ѐки 10 та (якка ҳолда ишлаганда) 
тарқатмали материаллар тайѐрлаш; 
- ўз гуруҳида ―Кичик кутубхона‖ ни ташкил этиш; 
- болаларнинг нутқий имкониятларидан келиб чиқиб, нутқий ва бошқа 
тадбирлар уюштириш; 
- болаларнинг ижодий ривожланишларини ташкил этиш (тўгаракларга 
жалб этиш); 
- болаларнинг бажарган ишлари кўргазмасини ташкил этиш; 
- ―Жонли бурчак‖ ѐки муассаса ер майдонида ижтимоий фойдали 
меҳнатни ташкил этиш ва унга раҳбарлик қилиш; 
- болаларнинг саломатлигини муассаса тиббий ходими ва оилалар билан 
ҳамкорликда назорат қилиш; 
- миллий ҳаракатли ўйинларни ташкил этиш орқали ўқувчиларнинг 
жисмоний ривожланишини таъминлаш;
- байрам саналарига бағишланган тадбирларни ташкил этиш(режага 
биноан); 
- оилалар билан турли шаклларда ҳамкорлик ишларини ташкил этиш; 
- ўзи фаолияти ва болаларнинг йиллар кесимида ўзлаштиришлари акс 
эттирувчи портфолиони ташкил этиш ва ташкил этилганларини 
тартибли сақлаш; 

---

118 
- машғулот 
ва 
ўйин 
хоналари, 
ѐтоқхоналарнинг 
замонавий 
жихозланишини таъминлашга йўналтирилган таклифларни тайѐрлаш 
ва раҳбариятга тақдим қилиш; 
- болаларнинг муассаса биносида, ҳовлисида, ошхонада, ѐтоқхонада 
ўзини тутиш талабларига риоя этишларини назорат қилиш; 
- ўз устида мунтазам ишлаш; 
- ҳар хафтада 2 марта ўзаро тажриба алмашиш мақсадида дарс ѐки 
машғулот кузатиш; 
- иш хужжатларини тартибли юргизиш; 
- раҳбариятга мунтазам даврий хисобот ва тақдимотларни тайѐрлаш. 
Педагог узлуксиз таълимнинг қайси бўғинида фаолият кўрсатмасин, 
айтиб ўтилган вазифаларни ўз вақтида ва сифатли бажарса, имконияти 
чекланган болалар мактаб таълимини тўлақонли эгаллайди ва пировардида 
ижтимоий ҳаѐтга самарали тайѐр бўлади.