Ўзбекистон Республикаси Фуқаро муҳофазаси институти

Зилзиланинг зарарли оқибатларидан қутилиш йўллари 
Россиялик татқиқотчи М.А.Клячконинг [3] 1850 йилдан 1990 йилгача ва 
бошқа тадқиқотчиларнинг 2010 йилгачабўлган маълумотларига асосан
ер шари бўйича зилзиладан ҳалок бўлган инсонларнинг сони тахминан
2 448500 кишини ташкил қилади. Бу кўрсаткич бўйича ҳар йили ўрта ҳисобда 
ер шари бўйича тахминан 15500 киши қурбон бўлар экан.Албатта,
бу кўрсаткич ўта тахминий. Чунки айрим йилларда зилзиладан ҳалок 
бўлганлар умуман бўлмаслиги, айрим йилларда эса ҳалок бўлганлар сони 
бирнеча юз минг кишини ташкил қилиши мумкин. Шунинг учун сейсмик фаол 
худудларда яшовчи инсонлар ҳар доим зилзила ҳавфини эсдан 
чиқармасликлари керак. Шундай экан зилзила хавфини камайтириш йўллари 
нималардан иборат. Энг биринчи ва асосий чора сейсмик фаол худудларда 
барча қурилиш ишлари кутилаётган зилзиланинг кучини ҳисобга олган ҳолда 
қурилиши шарт. Қаерда қандай куч билан зилзила содир бўлиши 
мумкинлигини Республиканинг умумий сейсмик районлаштириш харитасидан 
олинади. Республикакмизда барча қурилиш ишлари меъёрий хужжат- Қурилиш 
меъёрлари ва қоидалари (ҚМҚ) асосида олиб борилади. Ўзбекистон Фанлар 
академиясининг Сейсмология институти томонидан тузилган умумий сейсмик 
районлаштириш харитаси ҚМҚ нинг асоси бўлиб хизмат қилади. ҚМҚ да барча 
шаҳарлар ва йирик аҳоли яшайдигин жойларнинг сейсмиклиги келтирилади.
Республикамизда ҚМҚ га таянган ҳолда қурилган уйларга содир 
бўладиган зилзилалар хавф туғдирмайди. Чунки Умумий сейсмик 
районлаштириш харитасида Республиканинг қайси жойида қандай куч билан 
зилзила содир бўлиши аниқ кўрсатилган. Бунга бино ва иншоотларнинг бўлиб 
ўтган зилзилалардан кейинги ҳолатига қараб аниқ хулосалар қилиш мумкин. 
Масалан бўлиб ўтган Тошкент, Назарбек, Газли, Поп, Чимион ва бошқа қатор 
кучли зилзилалардан кейин ҚМҚга таянган ҳолда қурилган уйлар деярли зарар 
кўрмади. Аксинча хом ғишт, гувала, шлакоблок ва шунга ўхшаш 
материаллардан қурилган уйлар жуда кўп ҳолларда зарар кўрди. Бино ва 
иншоотларни қайси баллга қандай қуриш кераклиги ҚМҚ (Қурилиш меъёрлари 
ва қоидалари)да аниқ кўрсатилган. Шунинг учун аҳоли ўртасида кенг тарғибот 
ишларини олиб бориш керак. Бу нарса ЎзР ВМ нинг 2011 йил 19 июлдаги 208 
сонли “Аҳолини зилзилалар оқибатида юзага келган фавқулодда вазиятларда 
(табиий ва техноген тусдаги) ҳаракат қилишга тайёрлаш комплекс дастурини 
тасдиқлаш» қарорида аниқ ва етарли тарзда кўрсатилган. Демак, зилзиланинг 
зарарли оқибатларидан қутилишнинг энг асосий шартларидан бири барча 
қурилиш ишларини Республиканинг қайси районларида қандай куч билан 
зилзила содир бўлишини кўрсатувчи умумий сейсмик районлаштириш 

---

10 
харитасига таянган ҳолда олиб боришдир. Зилзилаларнинг зарарли 
оқибатларидан қутилишнинг яна бир қатор усуллари мавжуд. Улар: 
зилзилаларни олдиндан айтиш, сейсмик хавф-хатарни баҳолаш, аҳоли ва 
худудларни зилзила хавфига олдиндан тайёрлаш ва бошқалардан иборат. 
Қуйида бу масалалар ҳақида қисқача тўхтаб ўтамиз.