Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

ГЕДОНИЗМ – (юнон. hedone – ҳузур–ҳаловат, роҳатланиш) этика назариясидаги ахлоқий талабларни асослаш тамойили бўлиб, унга кўра ҳузур-ҳаловат келтирувчи ва азоб уқубатдан қутқазувчи нарса яхшилик деб, азоб–уқубат келтирувчи нарса эса ёмонлик деб таъриф қилинади. Назарий Г. этикадаги натурализмнинг бир кўринишидир. Инсонга табиат томонидан жо қилинган ва унинг бутун иш амалини белгилайдиган, бош ҳаракатлантирувчи ибтидо – ҳузур-ҳаловатдан иборат деган тасаввур Г.нинг асосини ташкил этади. Ҳузур–ҳаловатга эришиш мақсади бирдан–бир иштиёқ ва шу билан бирга ахлоқий талаб, деб эълон қилинади.
Г. ахлоқ–одоб тамойили сифатида кишиларга дунёнинг шод хуррамликларига, ўзлари ва б. учун юксак роҳат–фароғат олишга интилишни буюради. Г. қадим замондаёқ пайдо бўлган. Грецияда Аристипп этикасининг мухлислари бўлган ва ҳузур–ҳаловатни олий саодат деб ҳисоблаган кишилар гедониклар деб аталган. Г. Эпикур назариясида энг ривожланган нуқтасига эришган. Г. ғоялари Милл ва Бетнам утилитаризмида марказий ўринни эгаллаган. Ҳозирги замон назарияларида Г. одатда фақат услубий тамойил – яхшиликни таърифлаш усули сифатида мавжуддир.
Г. таълимоти инсониятнинг илк даврларидан бошлабоқ ҳозиргача етиб келган таълимотлардан бири сифатида яхши шароитларда яшаш, зеб-зийнатларга бурканиш, ҳузур - ҳаловатга интилишни тарғиб этиб келди. Негаки инсон табиатан ҳузур-ҳаловатга интилади. Аммо ҳар бир нарсада меъёр бўлгани каби инсон ҳузур-ҳаловатида ҳам меъёрга риоя қилиш зарур. Инсон ўз ҳаётида меъёрларга қатъий асосланиб яшаши билан ўзлигини йўқотмайди. Беруний айганидек, “Инсон ҳаётида лаззат меъёрининг бузилиши уни ҳалокатга етаклайди”.


ГЕНЕЗИС – (юнон. genesis – келиб чиқмоқ шаклланмоқ) – келиб чиқиш, вужудга келиш, ривожланиш. Ижтимоий ва табиий ҳодисалар генезиси фалсафа фанини қадимдан қизиқтириб келган. Табиий ва ижтимоий объектлар Г.и ўз илмий асосларини махсус фанлар ўртасидаги умумий ҳамда фалсафий табиатини эволюцион назарияларда топади. Замонавий фан ва фалсафада табиий ҳамда ижтимоий объектларга, ўз–ўзидан ташкил бўлувчи, ўз–ўзини тартибга солувчи, ўз–ўзидан ривожланувчи кўп поғонали, мураккаб система сифатида қараш системогенез концепциясини келтириб чиқарди. Ҳозирги замон фанида табиий ва ижтимоий борлиқ Г.ини тушунтириш, объектларни умумбашарий эволюционизм, таркибий – синхрон ва генетик диахрон ўрганиш тамойиллари орқали амалга ошади.