Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

ЧИЗИҚЛИЛИК - математик нуқтаи назардан математик тенглама тури ҳисобланиб, ёлғиз ўзгарувчига эга бўлган биринчи тартибли тенглама тушинилиб, фақат битта ечимга эга бўлади.
Математика фанида функция тушунчасини таснифлаганда чизиқли ва ночизиқли функциялар турлари мавжуд. Ҳар қандай f(х) функцияси чизиқли ҳисобланади, агар унинг графиги тўғри чизиқ билан ифодаланса (чизиқли функция икки ўзгарувчига боғлиқ бўлса, унинг графиги текислик бўлади).
Чизиқли функциянинг умумий кўриниши f(х) = ах + в, f(х) = а²х + ву + с ва ҳакоза турида ифодаланади. Агар мустақил ўзгарувчининг миқдори бир нечтага орттирилса, унда чизиқли функциянинг миқдори ҳам шунча миқдорга ортади. Яъни, ўзгарувчи билан функция қиймати пропорционалдир.
2. Бунда унинг физик маъноси чизиқли тенламанинг ечими система эволюцион йўлининг фақат битта, ёлғиз эканлиги мос келади. 3. Дунёқарашлик нуқтаи назардан ҳодиса ва жараёнларнинг ёлғиз йўналланганлиги ҳисобланиб, моҳият, мақсад ёки структуранинг олдиндан берилган муқобилликсиз реализацияси тушинилади. Ривожланишнинг бундай тушинтириш қўйидаги асосларга эга: 1. Чизиқли ривожланишнинг ҳаракатлантирувчи кучнинг асоси, қоида, битта ва ёлғиз бошлама, субстанция сифатида намоён бўлади. 2. Берилган асос гносеологик жиҳатдан аксиомалар системаи сифатида қаралади. 3. Тасодифий омиллар объектнинг структурасига унинг таъсири эътиборга олинмайди. 4. Баъзи-бир ҳолларда жараёнларни акс эттиришда редукционизмга олиб келади. Демак, чизиқли тафаккур ва чизиқли ёндашув объектив дунёнинг мураккаблигини ва қонунларини яхлит ҳолда системали ва адекват тарзда ўрганмайди.
Юқоридаги мулоҳазалардан келиб чиқиб чизиқли тафаккур тарзига илмий таъриф бериш билан уларнинг билишдаги ролини қуйидагича изоҳлаймиз.
Чизиқли тафаккур – билиш жараёнининг муайян компонентларидан бири сифатида тафаккур тарзи йўналишининг ягоналиги билан характерланиб, олдиндан белгиланган барқарор ҳолатдаги аксиомалар системаи, норма ва қонун-қоидалар, схемалар ва шунга ўхшаш системалар ёрдамида амалга ошириладиган руҳий фаолият туридир. Чизиқли тафаккур этиш нарса ва ҳодисаларни билишда бир томонлама ёндашиш, улар ҳақида бир томонлама тасаввур ва қарашлар мажмуаси сифатида намоён булади.
Мазкур тафаккур тарзида билиш жараёнида олдиндан берилган аксиомалар системасидан, қатъий схемалардан тебранмайди, яъни четлаб ўтилмайди. Бу ўз навбатида тафаккурнинг инерцияси билан чамбарчас боғлиқдир. Чизиқли тафаккур жараёни тафаккурнинг нофаол ҳаракати жараёни билан ифодаланади.
Чизиқли тафаккур фақат ақл доирасида аниқланган маъқул ва маълум томонлар, хоссаларгина фарқлаб олинади.