Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

МУТЛАҚЛИК (лот. absolutus – умумий)– ҳар қандай муносабат ва шартлар билан боғлиқ бўлмаслик, ўз–ўзича мавжуд, яратилмайдиган, абадий, умумий ҳодиса. Нисбийликнинг акси. М. тушунчаси дастлаб, зоҳирий, ўткинчи ҳодисалар оламининг яхлитлиги ва қарама – қаршилиги ҳамда унинг ботиний асосининг ифодаси сифатида талқин этилган. М. қадимги юнон фалсафасида комиллик, тугаллик, мавжудликнинг бир томони сифатида таърифланган ва "табиатан", "соф ҳолда", "ўз–ўзидан" тушунчалари билан ифодаланган. Арасту нисбийликни бошқа нарсага ёки ҳодисага боғлиқ ёки тааллуқли нарса ёки ҳодиса тарзида ифодалайди. Ўрта асрлар фалсафасида, М.нинг "илоҳий" талқини тариқасида, нисбийликка, гўёки ердаги, дунёдаги нарса ва ҳодисаларга, қарама – қарши турувчи, воқелик тарзидаги, диний талқини ҳукмрон эди. Янги давр фалсафасида айниқса, немис классик идеализмида М. ва н.нинг, "ўзида", "бошқа учун", "ўзи учун", "ўз–ўзидан" каби, категория–туркумлар системаида очиб бериладиган, турли жиҳатлари ажратиб кўрсатилади.
Умуман олганда, метафизикада М.ни нисбийликдан бутунлай ажратиш хосдир. Релятивизм нисбийликни, М. хусусиятини истисно этувчи, релятивлик сифатидагина, тушунишдан келиб чиқади. Идеа.нинг турли шаклларига, М.ни, унинг қарама–қарши томони бўлган, релятивликдан бутунлай ажратган ҳолда, талқин этиш хос бўлиб, унда м., ўзича мавжуд бўлган, моҳият, м. сифатида, тушунилади.
Диалектика нуқтаи назаридан м. ва н.нинг қарама–қаршилиги уларнинг бирлигини инкор этмасдан, аксинча, тақозо этади.
М., бир томондан, н. хусусиятини қамраб олади, ҳамда нисбийлик орқали, юзага чиқади. Ушбу юзаланишнинг шакли сифатида, м., яъни битмас–туганмас беҳадлигининг ифодаси тарзида, чексизлик майдонга чиқади. М.нинг диалектик таҳлили унинг таркибидаги нисбий жиҳатларни очиб беради, м.ни, нисбий жиҳатлар тўла–тўкислиги ва тугаллиги тарзида, кашф этади ҳамда шу билан, мазкур м.ни, нисбий м. сифатида, таърифлайди. Мас., модданинг м.лиги, аслида, унинг ўткинчи, нисбий мавжудлик шакллари орқали, зоҳир бўлади. Бошқа томондан, нисбийлик, м.нинг жиҳати ва м.ка ўтиш хусусияти сифатида, м. мавжуд.