Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

ИККИ ҲАҚИҚАТ НАЗАРИЯСИ - Ғарбий Европа схоластлари орасида Ибн Рушднинг энг кенг тарқалган таълимоти. Ибн Рушд (1126-1198 йй) томонидан ифода этилган икки ҳақиқат назарияси (Икки ҳақиқат - фалсафий ва диний ҳақиқатни фарқланиши, ажратилиши ҳақидаги таълимотни белгиловчи атама) қиймати тенг бўлган икки диний ва фалсафий ҳақиқатнинг мавжудлигига йўл қўяди, шунингдек олим ва мутафаккирлар ҳимоя қилишга ҳаракат қилган фаннинг нисбатан мустақиллигини асослаб беради. Унингча, фалсафий ҳақиқат Аристотель асарларида мавжуд; диний ҳақиқат эса оддий инсон тушунчаларига мослаштирилган.
И.ҳ.н. ўрта асрларда вужудга келган. XIII аср француз аверроизми (Париж университетида унинг раҳбари Сигер Брабантский бўлган), инглиз номинализми вакиллари (Иоанн Дунс Скот, У. Оккам)нинг қарашлари и.ҳ.н.дан келиб чиққан. Таълимот айниқса Уйғониш даврида кенг тарқалган ва (Помпонацци, аверроистларнинг Падуя шаҳридаги мактаби ва б.) шу билан биргаликда рационализмнинг ривожланишида катта аҳамият касб этган.
Ўрта асрларда рационал фалсафа тарафдорлари рационал тафаккур ҳуқуқларини талаб қилган ҳолда, Ибн Рушд каби ислом файласуфлари илгари сурган “Икки ҳақиқат назарияси”га таяниб фалсафа санъат ва фанлар тараққиётига кенг йўл очишга интилдилар ҳамда фалсафанинг диндан ажралиб, мустақил ривожланиши кераклиги ғоясини олдинга сурдилар.


ИЛМИЙ ИЗЛАНИШ – илмий тадқиқотнинг ўзига хос кўриниши. И.и. тадқиқотчининг ижодий жасурлиги, қатъият билан интилишига боғлиқ. Тадқиқотчи ўз замонасининг илғор ғояси билан қуролланган, мустақил фикрлайдиган, кенг савияси, билим даражаси юқори, янгиликни ҳис қиладиган киши бўлгандагина изланиш самарали ва фойдали бўлиши мумкин. И.и.нинг, айниқса табиатшуносликни ривожланишида муҳим омил бўлиб, у ишлаб чиқариш талаби ва фаннинг ўзининг ички имкониятлари асосидаги ривожланишидан келиб чиқади. Мана шу омилларгина фан олдига илмни маълум бир ижтимоий мақсад сари ривожлантириш каби янги вазифа ва масалаларни қўяди.
Илмий–техника равнақ топаётган ҳозирги даврда И.и. замонавий фан ривожланишининг асосий шакли сифатида майдонга чиқмоқда. Фаннинг вазифаси келажагимизнинг шакли шамой.ини яратиб бериш, эртанги кунимизнинг йўналишларини, табиат қонуниятларини, унинг қандай бўлишини кўрсатиб беришдан иборат. Фан жамият тараққиётини олға силжитувчи куч, яъни давлат, халқ, жамият ривожига хизмат қиладиган восита, жамиятдаги барча муҳим техник – иқтисодий ўзгаришларнинг муҳим омили ва бошланғич нуқтаси, деб тушунадиган бўлсак, у пайтда, илмий изланиш нақадар катта аҳамиятга эга эканини англаш қийин эмас. Бир сўз билан айтганда, ишлаб чиқариш фан негизида, айниқса, назарий фундаментал фан асосида қайта қуроллантирилмаса, мамлакат тараққиётини жадаллаштириш бесамар бўлиб қолиши табиий ҳол. Оқибатда, илм–фан билан ишлаб чиқариш ўртасида жуда катта узилиш, жарлик пайдо бўлади. Ушбу ҳаётий мас.и ечмасдан туриб, ишлаб чиқаришда банд бўлган фаоллар ва жамоаларни илм–фан тараққиётига қизиқтирмасдан илмий изланишлар натижаларини ҳаётга татбиқ этишни ҳал қилиб бўлмаслиги аёндир.
Замонавий илм–фаннинг экологик вазиятни ҳисобга олмай туриб тараққий этиши табиатга, инсонга зарар келтириши муқаррар. Ҳозирги замон фанида илмий изланишлар бир қатор ўзига хос хусусиятларга эга.