107
грунт сувларининг сатҳи қадимдан суғориладиган ерларда 1м дан 3 м гача, янги ўзлаштирилган
ерларда эса бу кўрсаткич 3-5 м гача етади.
Грунт сувларининг сатҳини кўтарилишига боғлиқ бўлмасдан, балки улар таркибининг
сифатий ўзгаришига ҳам боғлиқдир. “Ўзбекгидрогеология” ташкилотининг маълумотлари
шуни кўрсатадики, дарё қайирида грунт сувлари сатҳи кўтарилган шу жойларда ер ости
сувларининг минераллашиш даражаси 2-3 г/л дан 20-25 г/л гача кўтарилади.
Маликчўлида зовур тармоқларининг умумий узунлиги 180,4 км ни ташкил этади,
шундан 51,6 км хўжаликлараро ва 128,8 км хўжаликлар ичидаги зовурлардир. Ҳудуддаги ер
ости сувлари Маликобод зовури орқали Зарафшон дарёсига ташланади. 1996 йилда 16,9 млн/м
3
ер ости шўр суви Зарафшон дарёсига ташланган. Бу суғориладиган ер майдонларидаги шўр
сувларининг 31% ини ташкил этади. Зовур сувларининг минерализацияси ўртача бўлиб,
таркиби хлорли 0,52 г/л ва бошқа тузлар 4,41 г/л ни ташкил этади. Ер ости сувларининг
жойлашиш чуқурлиги ва шўрланиш даражаси 1-расмда ифодаланган.
Маликчўлини ўзлаштириш натижасида юзага келган муаммолардан бири грунт
сувларини сатҳини кўтарилиши билан боғлиқ бўлган тупроқларнинг шўрланишидир.
Суғориладиган ерлар майдонининг кенгайиши туфайли Маликчўлидан шимолда Қизилтепа
баландликлари, жанубда Қоратоғ ва Азкамар баландликларидаги чўл ҳудудининг марказий
қисмига томон тупроқларнинг шўрланиши даражаси ортиб боради. Қадимги кучсиз шўрланган
ерларда суғорма деҳқончилик ривожлангандан кейин кучли шўрланган ерларга айланди, айрим
пастқам жойларда шўрхоклар вужудга кела бошлади. Коллектор-дренаж тармоқларининг
қурилишига қарамасдан бу жараён ривожланиб яни суғориладиган ерларни ҳам қамраб
олмоқда.
Маликчўл ерларини тез ўзлаштирилиши натижасида суғориладиган майдонлари
кенгайиб бориши ва қишлоқ хўжалигида ердан фойдаланишда агротехник қоидалари бузилиши
бир қанча геоэкологик муаммоларни юзага келиши натижасида ер ости ва ер усти сувлари ва
тупроқларни шўрланиши ҳамда турли хил химикатлар билан кучли ифлосланиши кузатилди.
Юқорида юзага келган геоэкологик муаммолар ўз навбатида ижтимоий экологик муаммоларни,
яъни инсон саломатлигига салбий тасир этувчи омиллари юзага келишига сабаб бўлди.
Маликчўлда грунт сувларини кўтарилиши ҳудуднинг асосий сув манбаи бўлган
Зарафшон дарёси сувининг минераллашувига ҳам сабабчи бўлиб дарё экосистемаси
барқарорлигини бузилишига олиб келди.
Юқорида кўрсатиб ўтилган геоэкологик муаммолар ўта долзарб бўлиб, уларни бартараф
этиш учун муаммоларни янада чуқурроқ илмий жиҳатдан ўрганиш ва уларни келиб чиқиш
сабабларини аниқлаш ҳамда бартараф этиш юзасидан чора-тадбирлар ишлаб чиқиш Маликчўл
ҳудудида экологик барқарорликни таъминлаш гаровидир.
Do'stlaringiz bilan baham: