115
Россиялик тадқиқотчи М.Б. Мейтарчиян тадқиқотларида ҳам зардуштийлик
динининг маросим ва анъаналари, айниқса, дафн маросимлари масаласи ўз аксини топган
бўлиб, унинг тадқиқотларининг яна бир аҳамиятли хусусияти шундаки, тадқиқотчи ўз
асарларига асос бўлган маълумотларни айнан Ўрта Осиѐ, хусусан, Хоразм ҳудудлари
маълумотлари асосида ҳамда шу маълумотларни Эрон ҳудудларига оид маълумотлар
билан қиѐсий таҳлил қилган ҳолда асослаган [М.Б.Мейтарчиян: 2001].
Юқорида кўрсатилган тадқиқотчиларнинг ишлари мазкур тадқиқот мавзусини
назарий-методологик жиҳатдан очиб беришга хизмат қилади.
Мусулмонликдан аввалги маросимларни таҳлил қилиш жараѐнида шунга амин
бўлдикки, улар орасида зардуштийлик билан параллел келадиган ҳодисалар жуда катта
салмоққа эга. Биз уларни маъбудлар образида, табиат ҳодисаларини (олов инончи, сув
офатлари, ер инончи) муқаддаслаштиришда, дафн маросимларида (ерни пок сақлаш),
зоолатрия (ҳайвонлар инончи) яққол кўрамиз. Ҳатто мусулмон муқаддас шахслари
инончларида (Жўмард, Анбар она, Султон хубби) ҳам бу ўхшашликларга дуч келдик.
Бироқ, мусулмонликдан аввалги маросимлардаги зардуштийлик билан параллел
келадиган жиҳатлар фақат Хоразмдагина сақланиб қолган деган хулосага келмаслик
лозим.
Нима бўлишидан қатъи назар, Хоразмдаги этнографик ва археологик тадқиқотлар
зардуштийлик дини билан боғлиқ муаммоларни тўла ечишга камлик қилса-да, шуни
ишонч билан айтиш мумкинки, Хоразм ушбу дин тарқалган асосий ҳудудлардан бири
бўлгани учун ва қатор бошқа сабабларга кўра, бу ерда зардуштийликка мансуб
маросимларнинг каттагина қисми бизнинг давримизгача ўз кучини йўқотмаган.
Хоразм аҳолисининг этник тарихидаги мусулмонликдан аввалги маросимларни
тадқиқ қилиш учун йиғилган этнографик материаллар моддий маданиятни намоѐн қилиши
билан катта қимматга эга. Улар шуни ишончли тарзда исбот қилишадики, Хоразмнинг
жанубий қисмидаги ўзбеклар ўз уруғ- қабилачилик хусусиятларини унутган бўлиб,
қадимги ўтроқ маданиятга дахлдор, генетик жиҳатдан қадимги хоразмийларга мансуб,
воҳанинг асл ерли халқидир. Уларнинг қадимги маданиятга меросхўрлик табиати барча
маросимлар мажмуида ѐрқин кўзга ташланади. Булар маҳаллий маъбудлар, шомончилик,
дафн маросими, ҳосилдорлик инончлари, мифологияда намоѐн бўлиб, қадимги Эрон
анъаналари доирасида кўзга ташланади, айрим муқаддас шахслар эса ўз қиѐфасида
қадимги маъбудларни алмаштирган.
Ҳозирги даврга келиб, зардуштийлик билан боғлиқ кўплаб маросимлар туркуми,
масалан,
ишлаб
чиқариш,
қишлоқ
хўжалиги
билан
алоқадор
эътиқодлар,
ҳунармандчиликдаги зардуштийлик билан боғлиқ қолдиқ удумларнинг баъзилари
унутилган ѐки ўзгаришларга учраган.
Оилавий турмушда, тўйларда ҳам задуштийликдан қолган эътиқодлар аста-секин
йўқолиб бормоқда. Аммо, шуниси диққатга сазоворки зардуштий қолдиқ маросим ва урф-
одатлар оилавий турмушда ҳали ҳам давом этаѐтир.
Умуман олганда зардуштийлик динида урф-одат ва анъаналарнинг вужудга келиш
жараѐни муайян ҳудудларда яшовчи аҳоли ижтимоий-иқтисодий, гнесологик ва
психологик илдизлари билан узвий боғланади.
Do'stlaringiz bilan baham: