Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси Абу Райҳон Беруний номидаги ш арқшунослик институти

М У РА К К А Б Д О Р И Л А Р Н И Т А Й Ё Р Л А Ш У С У Л Л А Р И
[М укаддим а]
366 II
Меҳрибон ва раҳмли Аллоҳ номи билан [бошлайман].
[Барча] ишларни яширинча бажарувчи Аллоҳ, [илмимни] 
зиёда қилгин.
Оламларнинг роббиси Аллоҳ таолога ҳамду санолар бўлсин ва 
маҳлуқотларининг орасидан танлаб олган пайгамбари Муҳаммад ва 
унинг оиласига салоту саломлар бўлсин.
Шайх, [тиб] илмининг моҳири ва Аллоҳга тақво қилувчи, 
ҳакимларнинг саййиди, ўз асрининг алломаси ва замонасининг етук 
шахси, дин ва миллатининг етук арбоби бўлмиш Муҳаммад ибн 
Али ибн Умар ас-Самаркандий, унга Аллоҳнинг раҳмати ва 
магфирати бўлсин, айтадики, ҳар бир ақл соҳиби Аллоҳ таолога 
яқин бўлмоги ва яқинликни саклаши мумкин бўлган барча нарсани 
ҳамда ман этилган нарсалардан тийилишнн ундан сўрамоги керак. 
Бу эса барча инсонларга яхшилик келтиради ва зарарларни 
бартараф килади.
Тиб илми беморлар билан муносабат, уларнинг муолажаси ва 
уларнинг саломатлиги билан боглик бўлган барча нарсаларнинг 
тадкикини ўз ичига олади. Бу эса мусулмонларни тўгри йўлдан 
етаклайди ва оламлар раббисининг савобига етказади. Аллоҳ 
таолонинг илми, қудратц, фазли ва марҳаматлари билан хукми 
барчага зоҳир бўлади.
Мен тиб санъати 
билан 
шугулланиш 
жараёнида тиб 
китобларидан олинган шу илмга оид ўз фикрларимни бир ерга 
жамладим ва мураккаб дориларнинг йўқолиб кетаётган тайёрлаш 
усулларини вақт ва жараённи қисқартирган ҳолда истифода 
қилувчилар учун осон фойдаланиш йўлларини ишлаб чикдим.
Мен “Салом” шаҳридаги' 
касалхона табибларини кўрган 
эдим, улар саноқли кичик рисолапардан топиш мумкин бўлган бир 
нечта мураккаб дорилар билангина чекланиб колган. катта 
маъжунларни 
эса инкор 
қилар 
эдилар. 
Бунинг сабаби — 
дориларнинг танқислиги ва айримларига эҳтиёжнинг камлиги. 
Улар 
айтадилар: 
“Биз 
уларни 
[дориларни] 
аҳамиятли 
деб
билмаймиз, 
чунки 
мураккаб 
дорилар 
бузилади, 
уларнинг 
бадалларини эса топиш қийин”.
16
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

37а
Табиб инсон танасида паПдо бўлган // енгил ўзгаришларнн 
дорнлар билан даволашн шарт эмас, балки даволашда табднрларни 
ўзгартирнши ва олтита зарурий нарсани тартибга солиши керак. У 
(табиб) хеч нарсани кўзгатмаслигн ва тананинг табннй фаолиятини 
бузмаслнги керак. Чунки ҳаракатдаги нарсани тинчитиш сокин 
турган нарсани харакатлантиришдан кийиндир. Табнб имкон кадар 
беморнп дорилиги кўп озукалар билан даволашга харакат килмоги 
керак. 
факат муҳтож бўлгандагина уларнп дорнлар билан 
алмаштнрмоғи лознм. Шунингдек. имкон борича касални факат 
содда дорнлар билангина даволаш жоиз, чунки содда дорилар 
табнатларнга 
кўра 
енгилрок 
ва 
касалликка 
тезда 
таъсир 
килувчидир. Жолинус2 мураккаб дорилар хакида шундай деган: 
“Маълум касалликларга фойдали деб сифатланган кўп [содда] 
дорилар мураккаб дорилар таркибига жуда оз микдорда кнрганлиги 
учун фондасн сезилмайди ва уларнинг миқдори ҳеч қачон 
даволанишн керак бўлган касалликка таъсир киладнган даражада 
бўлмайди” .
Бизнинг замонимизда нш шу даражага етиб келдики, тиббий 
илмлар [мавкеинннг] пасайиши ва бу санъатдаги3 маҳсулотларга 
эҳтиёжнинг камайиб кетнши натижасида, шариф дориларнннг 
аксарияти йўколиб кетиб, факат уларнинг номларигина сакланиб 
колди. Шу боис уларни калбакилаштирилган ҳолда ёки узок вакт 
саклангани учун эскирган ва кучсизланган ҳолатда топиш мумкин. 
Кўп дориларнинг куввати икки ёки уч (?)дан4 кейин колманди. 
Шунинг учун кўп таркибли мураккаб дорнларга эътибор йўколди. 
Баъзилар жуда зарур бўлганда, кўп фойда кутилган. кам таркибли 
мураккаб дорилар билан чекландилар. Бу борада одамларнинг 
айтганлари 
ҳакикат 
эмас. 
// 
Ҳаттокн 
табибларнинг