Ўзбекистон республикаси давлат божхона қЎмитаси

 
2.1. Эксперимент ўтказишга тайѐргарлик қўриш ва тактик 
усуллари. 
Эксперимент ўтказишга мукаммал тайѐргарлик кўриш орқалигина 
яхши натижаларга эришиш мумкин. Тайѐргарлик кўришда асосан 
қуйидагиларга эътибор бериш мақсадга мувофиқдир: ўтказиладиган 

---

эксперимент мазмунини пухта ўрганиш; эксперимент ўтказиш тартибини 
белгилаш; эксперимент ўтказиш жойи, вақтини белгилаш; эксперимент 
қатнашчиларини белгилаш; эксперимент ўтказишда маслаҳат (консультация) 
олиш учун мутахассисни; эксперимент натижаларидан манфаатдор бўлмаган 
кишилардан холислар таклиф қилишдан иборатдир. 
Воқеа ҳолатини тиклаш жараѐнида суриштирувчи эксперимент 
ўтказишда қатнашаѐтган ушбу ишни яхши биладиган шахслардан маслаҳат 
олиши мумкин, улар эса ўз навбатида эксперимент ўтказишда суриштирувчи, 
терговчининг маслаҳатчиси (консультанти) сифатида қатнашадилар. 
Суриштирувчи, терговчи эксперимент ўтказиш олдидан эксперимент 
қатнашчиларига 
экспериментнинг 
вазифаларини, 
эксперимент 
иштирокчиларини ҳар бири қандай ҳаракатни бажаришлари ва қаерда 
туриши лозимлигини тикланган воқеа ҳолати улар кўрган гувоҳлар орқали 
тикланган воқеа ҳолати улар кўрган воқеанинг ҳақиқий манзарасига 
ўхшашлигини текшириши, эксперимент ўтказиш учун кўлланиши мумкин 
бўлган криминалистика техника воситаларини ҳозирлаб қўйиши лозим. 
Булардан ташқари, суриштирувчи, терговчи тергов экспериментини ўтказиш 
тўғрисида бир қарорга келишдан олдин шу экспериментдан бирор бир 
фойдали хулоса олиш мумкинми деган масалани аниқлаши керак. Айрим 
ҳолларда мазкур эксперимент жуда катта сарф харажатларни, траспорт 
харакатларини тўхтатиб қўйилишини ва шу каби тадбирлар кўрилишини 
талаб қилиши мумкин. Жиноят фактларини аниқлаш учун суриштирувчи, 
терговчи жиноий иш материаллари билан жуда пухта танишиб чиқиши 
лозим. 
Тайѐргарлик билан боғлиқ бўлган барча масалалар ҳал қилингандан 
кейингина 
тергов 
экспериментини 
бошлашга 
киришиш 
мумкин. 
Эксперимент ўтказиш қонунчиликка тўлиқ риоя қилинган ҳолда амалга 
оширилиши керак. 
Эксперимент аниқланиши лозим бўлган масалага ижобий ѐки салбий 
баҳо бериши керак: эксперимент ўтказишга қуйидаги тактик қоидаларга амал 
қилиниши лозим: 
а) тикланиши лозим бўлган воқеа вазияти ва ҳолатининг шартлари, 
ўтган воқеа вазияти ва ҳолатининг шартларига тўғри келиши керак. Одатда 
эксперимент мумкин қадар воқеа содир бўлган жойда ўтказилади. Тергов 
эксперименти ўтказишдаги вазият унинг барча деталлари жиҳатидан бўлиб 
воқеа вазиятига ниҳоятда яқин бўлиши керак;
б) қўлланиладиган синов тасодифий ҳодисалардан ҳоли бўлгани ҳолда 
синовларнинг натижасига қаноат ҳосил қилинмаганга қадар такрорланиши 
лозим. Тўлиқ ишонч ҳосил қилиш ва буни кўргазмали равишда намойиш 
қилиш учун баъзан оддий синовлардан ташқари атайлаб шартлари 
ўзгартирилган синовлар ўтказиш тавсия қилинади. Бу хил синовлар 
бўлишлигини намойиш қилиш учун ўтказилади;
в) воқеа вазияти ва ҳолатини тиклаш бир йўла бўлмай, бир неча 
босқичга бўлиниб, муфассал равишда навбатма-навбат амалга оширилиши 
мумкин. Бу хилдаги синов тартиби экспериментлар натижасини анализ 
қилишни айрим қисмларга баҳо беришни осонлаштиради. 

---

Эксперимент ўтказишга доир барча тайѐргарлик ишлари тугатилгандан 
сўнг, суриштирувчи, терговчи тикланишга тегишли бўлган, шартларни 
вужудга келтириш тадбирларини кўради ва шундан сўнг эксперимент 
қатнашчиларини жой-жойларига қўяди, улар суриштирувчи, терговчининг 
таклифи 
билан 
ўзларига 
юклатилган 
харакатларни 
бажарадилар. 
Суриштирувчи, терговчи ўтказилаѐтган барча синовлар ва уларнинг 
натижаларини расмийлаштира боради. Экспериментнинг боришини 
эксперимент ўтказишга таклиф қилинган мутахассислар ва холислар кузатиб 
борадилар. Эксперимент ўтказишнинг барча тактик усуллари бошқа тергов 
харакатларига ўхшаш қонуний тартибда кўрсатилган услубда олиб борилиши 
зарур.