Ўзбекистон республикаси автомобиль йўллари давлат қЎмитаси

II.8.3. Вертикал бурчак ўлчаш ва қияликни ҳисоблаш 
Вертикал
бурчак теодолитнинг вертикал доирасидан ўлчанади. 
Вертикал доира кўриш трубасига мустаҳкам бириктирилган ва кўриш 
трубаси билан бирга ҳаракатланади. Вертикал доирадан қиялик бурчагининг 
катталигини топиш учун вертикал доиранинг ―нўл‖ ўрнини 
(НЎ)
аниқлаш 
лозим. ―Нўл‖ ўрни деб, кўриш трубасининг визирлаш нури горизонтал 
ҳолатида бўлганда, вертикал доирадаги лимбдан олинган саноққа айтилади. 
―Нўл ўрни‖ одатда нўлга яқин бўлади 
(НЎ

0
о
)
. Теодолитларда кўриш 
трубасининг ўз зенит ўқи буйича айланишини ҳисобга олиб, вертикал 
дорадаги саноқлар доира чап ҳолатида - 
ДЧ
ва доира ўнг ҳолатида эса-
ДЎ
олиниб, қиялик бурчаги ҳисоблаш тенгламалари орвали топилади: 

---

35 
2
ДЎ
ДЧ
НЎ


,
НЎ
ДЧ
V


, 
2
ДЎ
ДЧ
V


, 
ДЎ
НЎ
V


, 
бу ерда, 
V 
– қиялик бурчаги; 
ДЧ
ва 
ДЎ
-вертикал доиранинг чап ва ўнг 
ҳолатида кузатилган нуқталарга қараб, микроскопдан олинган саноқлар. 
II.9. – МАВЗУ: ЖОЙИДА ЧИЗИҚ ЎЛЧАШ. РУЛЕТКА, РАДИО ВА 
ЭЛЕКТРОН ДАЛНОМЕРЛАР. ЎЛЧАШ АНИҚЛИГИ 
Режа 
II.9.1. Жойида чизиқ ўтказиш ва чизиқ ўлчаш тартиби. 
II.9.2. Ер юзасидан ўтказиб ўлчайдиган ер ўлчагичлар. 
II.9.3. Қиялик чизиғини горизонтга келтириш. 
II.9.4. Чизиқ ўлчаш асбоблари. 
Таянч сўз ва иборалар: 
Ишорат қозиғи, бир текисликда ѐтиш усули, 
ўзига қараб ўлчаш усули, ўзидан бошлаб ўлчаш усули, пўлат тасма, рулетка, 
шпора, дальномер, бавосита ва бевосита ўлчаш.