47
H
B
=H
А
+i-b,
келиб чиқади.
Бу еда,
H
А
+
i
– асбобни мутлақ баландлигини кўрсатади ва
асбобнинг
сатҳ баландлиги
деб юритилади ва
H
ACБ
ифода билан белгиланади.
Асбобнинг сатҳ баланлиги –
H
ACБ
орқали
В
нуқтанинг баландлиги қуйидагича
аниқланади:
H
B
=H
ACB
-b
Ўртадан туриб нивелирлашда икки нуқта ўртасига нивелир ўрнатилади.
Нивелирнинг нивелираш нури горизонтал ҳолатга келтирилиб, аввал
А
нуқтадаги рейкадан
а
ва
b
нуқтадаги рейкадан
b
саноқлари олинади.Нисбий
баландлик
h
қуйидаги ифодадан топилади:
h=а–b
Ўртадан туриб нивелирлашда нивелир қўйилган жой –
станция
дейилади, кейинги нуқта деб унга нисбатан бошқа нуқтанинг нисбий
баландлиги аниқланаѐтган нуқтага, олдинги деб нисбий баландлиги
аниқланаѐтган нуқтанинг саноқлари қабул қилинган. Шунга кўра:
H
B
=H
А
+h,
бу ерда
h=а–b
юқоридаги тенгламалардан
H
B
=H
А
+а–b,
келиб чиқади.
10.5 -расм. Ўртадан туриб нивелирлаш
48
Икки нуқта баландликларини фарқи (нисбий баландлик) битта
станцияда аниқланса,
оддий нивелирлаш
ѐки
бир нечта станцияларда, яъни
нивелир ва рейкаларини бир неча марта кўчиришлар орқали бажарилса
мураккаб нивелирлаш
дейилади (10.5-расм).
Тригонометрик нивелирлаш.
Тригонометрик нивелирлаш усулини
қуйида келтирилган чизма орқали кўриб чиқамиз (10.6-расм).
10.6 -расм. Тригонометрик нивелирлаш чизмаси. Расмда: i – асбобнинг баландлиги;
Υ – қиялик бурчаги; v
–
нуқтадаги рейканинг баландлиги; D
–
кузатилаѐтган А ва В
нуқталар орасидаги горизантал масофа; D – дальномерда ўлчанган масофа
Иккита
А
ва
В
нуқталар орасидаги нисбий баландликни аниқлаш учун
Д
масофани ва вертикал бурчак
ν
қийматларини ўлчаш керак бўлади. Бунинг
учун
А
нуқтага қия нурга эга бўлган, вертикал доирали геодезик асбоб
ўрнатилиб, В нуқтага геодезик рейка қўйилади.
Д
масофа
АВ
оралиғи бўйича
бевосита ѐки воситали (масалан, дальномер) ускуна ѐрдамида, ν
вертикал
бурчак теодолит билан ўлчанади. Бунинг учун аввал асбоб баландлиги
i
,
аниқланиб окулярни тўрларини маркази
В
нуқтадаги рейкага, аввалдан
белгилаб қўйилган асбоб баландлигига визирланиб,
вертикал доирадан
ν
қиялик бурчаги ўлчанади.
Асбоб баландлиги белгиланган нуқтага қараб
ν
ўлчаш мумкин бўлмаган
холатларда, визирлаш тўрининг маркази
В
нуқтадан рейка баландлиги
L
қараб қиялик бурчаги топилади. Бу ҳолда нисбий баландлик
h
қуйидаги
тригонометрик тенгламадан ҳисобланади:
h=dtgν–i–L+f
бу ерда,
d
– нивелирланаѐтган нуқталар орасидаги масофа;
d=Dcos
2
ν; i
–
асбоб баландлиги;
L
– рейка баландлиги;
f
– ер эгрилиги билан асбобнинг
рефракция учун киритилган тузатма
f=0.42d
2
/R
. Ернинг эгрилиги ва рефакция
учун киритилган тузатма масофалар 450 м дан ортиқ бўлганда киритилади.
Do'stlaringiz bilan baham: