Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қЎмитаси тошкент ахборот технологиялари университети

Таянч иборалари
 
Бошқарув ҳисоби, молиявий ҳисоб, менежер, ички фойдаланувчилар, 
ташқи фойдаланувчилар, «Директ-костинг», «Стандарт кост», бошқарув 
тамойиллари, харажатлар даромадлар. 
 
Мавзуни ўқитишда қўлланиладиган педогогик технологиялар. 
 
Синдикат, ақлий ҳужум, кичик гуруҳларда ишлаш. 
 
Мавзу -17. Харажатлар тақсимоти ва таннарҳ калькуляцияси 

---

233 
1.
Харажатлар тушунчаси, таркиби ва уларнинг ҳисобини юритиш 
2. Маҳсулот таннарҳини аниқлаш усуллари. 
 
Хулоса 
Таянч иборалар 
Назорат саволлари 
 
1. 
Харажатлар тушунчаси, таркиби ва уларнинг ҳисобини юритиш. 
Харажат - бу моддий ресурсларни сотиб олишга қилинган сарфлар 
бўлиб‚ даромадлар ва харажатлар концепциясига кўра‚ ўша даврнинг ўзида 
даромад келтириши керак. Харажатларнинг тўғри ҳисобга олинишини 
таъминлаш, маҳсулот ишлаб чиқариш таннарҳини аниқ ҳисоблаш мақсадида 
харажатларни мезонлари бўйича туркумлаштириш илмий ва амалий 
жиҳатдан мукаммал ва аниқ бўлади. 
Харажатларни ҳисобга олишнинг асосий вазифаларига қуйидагилар 
киради: 
- 
иқтисодий натижаларини ҳисобга олган ҳолда бошқарув қарорларини 
қабул қилиш учун субъект маъмуриятини зарур маълумотлар билан 
таъминлаш; 
- 
четга чиқишларни аниқлаш мақсадида ҳақиқатда сарфланган 
харажатларни кузатиш ва назорат ўрнатиш, уларни меъёрий ва режадаги 
ҳажми билан таққослаш, келгусидаги иқтисодий стратегиясини 
шакллантириш; 
- 
баҳолаш ва молиявий натижаларни ҳисоблаш учун ишлаб чиқарилган 
тайёр маҳсулотларнинг таннарҳини ҳисоблаш; 
- 
субъектнинг таркибий бўлинмалари ишлаб чиқариш фаолия-тининг 
иқтисодий натижаларини аниқлаш ва баҳолаш; 
- 
узоқ муддатли хусусиятга эга бўлган ишлаб чиқариш
технологияларининг қопланиши, бозорларда сотилаётган маҳсулотларнинг 
турлари бўйича рентабеллик даражаси, уларга қўйилган капиталларнинг 
самарадорлиги ва фаолияти бўйича бошқарув ҳисоби маълумотларини бир 
тизимга келтириш. 
Ишлаб 
чиқариш 
харажатлари 
маҳсулотни 
тайёрлаш 
учун 
моддийлаштирилган меҳнат сарфларининг пул шаклидага ифодасидир. 
Ишлаб чиқариш харажатларини тўғри режалаштириш ва ҳисобга олиш 
мақсадида улар маълум тартибда туркумларга ажратилади: 
1. 
Маҳсулотни тайёрлашдаги техник-иқтисодий ролига қараб: 
- 
асосий; 
- 
устама. 
2. 
Айрим 
маҳсулот 
турларининг 
таннарҳига 
қўшилиши 
(тақсимланиши)га қараб: 
- 
бевосита (тўғри); 
- 
билвосита (эгри). 
3. 
Тайёрланаётган маҳсулот миқдорига боғлиқлигига қараб: 
- 
ўзгарувчан; 

---

234 
- 
ўзгармас (шартли). 
4. 
Харажатнинг турига қараб: 
- 
иқтисодий элементлар; 
- 
калкуляция моддалари. 
5. 
Таркибига қараб: 
- 
бир элементли; 
- 
комплекс. 
6. 
Ишлаб чиқариш билан боғлиқлигига қараб: 
- 
ишлаб чиқаришдаги; 
- 
ноишлаб чиқаришдаги. 
7. 
Маҳсулот таннарҳини ҳосил қилишдаги характерига қараб: 
- 
унумли; 
- 
унумсиз. 
8. 
Режага киритилишига қараб: 
- 
режалаштириладиган; 
- 
режалаштирилмайдиган. 
9. 
Ҳосил бўлиш жойига қараб: 
- 
цех; 
- 
участка; 
- 
бўлим; 
- 
бригада. 
10. 
Тақвим даврига тегишлилига қараб: 
- 
жорий давр; 
- 
келгуси давр; 
- 
келажакдаги харажатлар резерви. 
Амалга 
оширилаётган 
ишлаб 
чиқариш 
харажатларини 
туркумлаштиришдан мақсад уларни ҳисобга олишда норматив ҳужжатларинг 
талабларига асосланишни таъминлашдир.