Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

ЧИЗМА ГЕОМЕТРИЯ ДАРСЛАРИДА ЗАМОНАВИЙ ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ 
ҚЎЛЛАШ. 
М.М.Хамракулова (ТАҚИ катта ўқитувчиси) 
Катта аудиторияларда маъруза ўқилганда замонавий компьютер 
технологиялари қулайликлар яратади ва таълим сифатини оширишда 
самарали усуллардан хисобланади. Айниқса чизма геометрия дарсларида 
талабаларга чизмаларни чизилишини тушунтиришда замонавий техника 
воситаларидан қўллаш жуда қулай. Булардан энг содда ва тушунарли бўлган 
турларидан бири электрон доскадир. 
Электрон доскада дарс ўтилганда электрон қаламдан фойдаланилади. 
Хамма амаллар мана шу қалам ёрдамида бажарилади. Дарс оддий доскада 
ўтилганидек, фақат унга хохлаган рангдаги ва қалинликдаги чизиқларни 
чизиш мумкин. Дарс жараёнида ўқув қуролларининг электрон кўринишидан, 
рақам ва шрифтларнинг босма ва ёзма кўринишларидан, текислик, сирт ва 
бошқа юзаларни бўяшда керакли ранглардан фойдаланиш мумкин. 
Чизиқларни ўчириш, қисқартириш, узайтириш, чизиқ йўғонликларини танлаш 
ва кўчириш жуда қулай. Энг муҳими ўтилган дарсни, чизмани ёки чизмаларни 

---

134 
досканинг хотирасига сақлаб, қайта кўрсатиш имконияти мавжуд. Бунинг 
учун электрон доскада керакли командаларни чақириш ва уларни керакли 
вақтда алмаштириб туриш лозим. 
Чизма геометрия дарсларида ўтиладиган барча маърузаларни электрон 
доска хотирасига ёзиб қўйиш, керакли вақтда қайта кўрсатиш, флешкада 
сақлаш, компьютерларда мустақил ўрганиш ва ҳатто бир неча аудиторияда 
бир вақтда дарс ўтиш имкониятлари мавжуд. Электрон доскадан 
фойдаланганда электрон қалам билан чизмаларни чапга, ўнга, юқорига ва 
пастга суриб қўйиб, янги чизмага жой очиш мумкин. Электрон доскани 
юзасини вертикал ва горизонтал холатда кенгайтириш мумкин. 
Чизма геометрия дарсларини электрон доскадан фойдаланиб ўтилганда 
қуйидаги қулайликларга эга бўлиш мумкин: талабаларга тушуниш осонроқ 
бўлиши учун чизғич, транспортир, циркуль ва бошқа ўқув қуроллар керак 
бўлмайди, бир жуфтлик ёки икки жуфтлик маърузалар ўтилганда, чизмаларни 
қайта чизишга хожат йўқ. Иккинчи дарс бошланганда қисқа вақт ичида 
биринчи дарсда ўтилган мавзуни мазмунини ва чизмаларни қайта кўриб 
чиқиш ва айнан шу жойдан дарсни давом эттириш мумкин. 
Электрон доскадан фойдаланиш имконияти яратиладиган бўлса: 
биринчи навбатда унинг барча имкониятларини ўрганиб чиқиш лозим, чизма 
геометрия маърузаларидан ташқари амалий машғулотларни, инженерлик 
графикаси дарсларини, хамда қурилиш чизмачилиги дарсларини ўқитишга 
хам электрон тренажёрдан фойдаланиш, ўқитувчи учун хам талаба учун хам 
жуда яҳши қулайликлар ҳосил қилади. 
Ўқитувчи доскада бажарадиган барча амалларни жойида ўтирган холда 
бажариши мумкин. Бунда бажарилаётган амалларни талабалар узлуксиз 
кузатишларига эришилади. Фақат доскадаги электрон қалам вазифасини 
ўқитувчи компьютер сичқончаси орқали бошқаради. Бу жараёнлар 
биринчидан талабанинг фанлардан ўзлаштириш самарадорлигини оширади, 
иккинчидан электрон доскадан фойдаланиш, чизма геометрия ва инженерлик 
графикаси дарсларини сифатли ва самарали бўлишига хизмат қилади.Бундан 
ташқари чизма геометрия мисолларини тушунтиришда,эпюрлар ва сиртларни 
чизмаларини хаётий мисоллар билан чизиб тушунтириш янада 
қизиқарли.Масалан бинонинг том ёпмасини тасвирлаш ва улар орасидаги 
масофани хақиқий катталигини аниқлашни электрон доскада чизиб кўрсатиш 
талабалар учун янада тушунарли. 
Мисол
. ∆ABC(A′B′C′, A″B″C″) ва ∆ABD(A′B′D′, A″B″D″) текисликлари 
(бино том ёпмаси) орасидаги икки ёқли бурчакнинг хақиқий катталиги 
аниқлансин. 

---

135