Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

3 D ТЕХNOLOGIYALAR FANINI O’QITISHDA VIRTUAL KAMERALARDAN 
FOYDALANISH 
 
X.A.Bahriyeva (TATU, assistent) 
M.A.Arislanova (TATU, assistent) 
 
Hozirgi kunda 3D texnologiyalar butun dunyoda deyarli barcha texnik soxalarda keng 
qo’llanib kelinmoqda.
Uzluksiz ta’limda darsni mukammal tashkil qilish o’qituvchining birinchi navbatdagi 
vazifasi hisoblanadi. Mavjud resurslardan samarali foydalanish imkoniyatlari axborot miqdorining 
tez ko’payish va uning almashinuvining jadallashuviga sabab bo’lmoqda. Shiddat bilan jadal 
rivojlanayaotgan bu jamiyatda zamonaviy AKT foydalanish ko’nikmalarini egallamasdan, kasbiy 
bilim va malakalarni puxta o’zlashtirmasdan turib, mahoratli, etuk raqobatbardosh kadr bo’lish 
qiyin. Ayniqsa, ta’lim sohasida 3D grafika vositalaridan samarali foydalanilmoqda. 3D grafika- 
bu uch o'lchamli fazoda hajmli tasvir va saytlarni boshqarish uchun texnika vositalarining faoliyat 
yurituvchi kompyuter grafikasining bir bo'limi hisoblanadi. Uning yordamida ob’yektlarni 
proektsiya yoki 3-D animatsiya kabi- 3D grafik ob’yektdan foydalanib, “yassi” tasvir sifatida 
tasvirlash mumkin.
3D grafika va texnologiyalar butun dunyoni zabt etayotganligi munosabati bilan undan 
jamiyatning har xil soxalarida ilm-fan, sanoat, tibbiyot va me’morchilikda ham ishlatilyapti. 
Bundan tashqari kino va video o’yinlarda ham undan keng foydalaniladi. Ta’limda undan 
foydalanish juda qulay bo’lib, mavzularni tez va visual ko’rinishda o’zlashtirishda samarali 
natijalar bermoqda. 3D grafikada animatsiya yaratishda va render jarayonida virtual kameralardan 
foydalaniladi. Bu turdagi kameralar 3D modellarni qurishni tushuntirishda ko’pgina qulayliklarga 
ega. 
Rastrli tasvirlar va videolavhalarni vizuallashtirish aslida virtual foto va videotasvir 
hisoblanadi, shuning uchun sahna bilan ishlashda “Kamera” (Camera) tipidagi ob’yektlardan 
foydalaniladi. Sahnada turli rakurslarni yozib boruvchi har qancha sondagi kameralarni o‘rnatish 
mumkin. 
3D 
Studio 
Max 
dasturida 
ikkita 
ko‘rinishdagi 
kameralarni 
yaratish 
mumkin (Kamerani yaratish tugmasi Geometry/Geometriya bandidagi Cameras (Kameralar):
1.
Target (Yo‘naltirilgan kamera). Kameralarning o‘zi (Camera), nishon (Target) va kameraning 
ko‘rish maydoni (FOV – Field of View)dan tarkib topadi.
2.
Free (Erkin kamera). Yo‘naltirilgan kamera o‘xshash, ammo bunda nishon (Target) qismi 
mavjud emas. 
Yo‘naltirilgan kamerani yaratish Target Spot yorug‘lik manbasini yaratishga o‘xshash: 
dastlab kameraning o‘zi yaratiladi, so‘ngra sichqonchani bosish orqali nishon yaratiladi. Create 
Camera From View (Perspective proeksiyalash oynasidan kamerani yaratadi) buyrug‘i bosh 
menyuning Views (Ko‘rinishlar) bandida joylashgan va Perspective (Perspektiv) ko‘rinishidagi 
yo‘naltirilgan kamerani yaratish imkonini beradi. 

---

11 
1-rasm. Target kamerani o’rnatish 
1. Burish va ko‘chirish buyruqlari yordami bilan proeksiyalash oynasida;
2. Ekranning o‘ng tomon pastgi qismida joylashgan proeksiyalash oynalaridagi boshqaruv 
tugmalaridan foydalanib. Proeksiyalash oynasida kameralarni bevosita boshqarish standart 
ko‘rinishga ko‘proq o‘xshash, faqat unda quyidagi buyruqlar mavjud emas: 
2-rasm. Kamera xususiyatlari 
Kameralar parametrlarini tahrirlash ikkita bo‘lma yordamida amalga oshiriladi: 1. 
Parameters (Parametrlar) bo‘lmasi. Ushbu bo‘lmada kameraning ko‘rish maydoni (FOV) 
o‘lchamini o‘zgartirish, shuningdek Stock Lences qism menyusida belgilangan fokusli masofadan 
virtual ob’yektivni almashtirish mumkin. Kameraning ko‘rish maydoni (FOV – Field of View) 
graduslarda o‘lchanadi va ko‘rish burchagini xarakterlaydi. Fokus masofasi (focal length) o‘zida 
plyonka va kamera ob’yektivi orasidagi masofani namoyon etadi va ob’yektivni almashtirganda 
o‘zgaradi. Fokus masofasi 50 mm bo‘lgan ob’yektiv inson ko‘zidagi singari, xuddi shunday 
ko‘rish burchagini ta’minlaydi. Environment Ranges (Muhitni cheklash) qism menyusidan yaqin 
(Near Range) va uzoq (Far Range) diapazonlarni kiritish yordamida muhit effekti (tuman, hajmiy 
yorug‘lik)ning tarqalishini nazorat qilish mumkin. 
Bunday turdagi virtual kameralardan foydalanish real ko’rinishdagi 3D modellar 
animatsiyasini qurish usullarini talabalarga oson va tushunarli tarzda o’rgatishda samarali natija 
beradi.