Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 

---

22 
BIPOLYAR TRANZISTORLARDA YIG’ILGAN MULTIVIBRATORNI VA TRIGGERNI 
VIRTUAL STENDDA O’RGANISH . 
O’.H.Qurbonova (Toshkent davlat texnika universiteti, dotsent) 
M.M.Muxtorova (Toshkent davlat texnika universiteti, talaba) 
 
Impuls generatorlari deb o’zgarmas kuchlanish manbaini elektr impuls energiyasiga 
aylantiruvchi elektron qurilmaga aytiladi. Ular uch rejimdan birida ishlashi mumkin: 
vatotebranuvchi, kutish va sinxronlash avtotebranishli rejimda generatorlar tashqi ta’sirsiz 
uzluksiz impuls signallarini shakllantiradi. Kutish rejimida ishlaydigan generatorlar (ishga 
tushiruvchi) signal kelgan vaqtda impuls signalini shakllantiradi. Sinxronlash rejimida 
generatorlar impuls kuchlanishini ishlab beradi, ularni chastotasi sinxronlashgan signal 
chastotasiga teng yoki shuncha marta katta bo’ladi.
Eng ko’p tarqalgan impuls generatorlariga multivibrator kiradi. Multivibratot bu musbat teskari 
bog’lanishli impuls generator bo’lib ularni kuchaytirish elementlari kalit rejimida ishlaydi. 
Multivibratorlar hech qanday muvozanat holatiga ega emas, shu sababli ular avtotebranishli 
generatorlar sinfiga kiradi.
Sxemalarni yig’ishda MicroCAP dasturidan foydalanamiz. 
Rasm 1. Bipolyar tranzistorlarda yig’ilgan multivibrator sxemasi.
MicroCap muhitida ishlab chiqilgan bipolyar tranzistorda yig’ilgan multivibratorni klassik 
sxemasi rasm 1 da namoyish qilingan va VT1, VT2 tranzistoridan iborat ikkita kalitga ega va 
vaqt hosil qiluvchi zanjir R1C1-, R2C2-lardan iborat. 
Grafikdan ko’rinib turibdiki (Rasm.2.) Q2 tranzistor ochiq vaqtida Q1 tranzistori yopiq. 
Rasm 2. Bipolyar tranzistorlarda yig’ilgan multivibratorni ish grafigi 
Keyinchalik Q2 tranzistorini kuchlanishini kichik kamayoshida u yopiladi, shundan keyin uni 
kollektorida chiqish impulsini old fronti shakllana boshlaydi. Ossillogrammadan ko’rinib turibdiki 
bu front eksponensial shaklga ega. Q1 tranzistori ochilidhiga olib keladi, shunda C2 kondensator 
zaryadlana boshlaydi, shundan kelib chiqib Q2 ni bazasiga C1 kondensatorni manfiy qoplamasi 
ulanadi va u ochiq Q1 va R2 qarshiligi orqali razryadlanadi.
 
Bipolyar qutbli tranzistorlarda yig’ilgan triggerni ishlab chiqish va tatqiq qilish. 
Trigger eng oddiy ketma-ket qurilmalardan iborat bo’lib, uning umumiy husisiyati bo’lib uzoq 
vaqt mobaynida ikkita mumkin bo’lgan holatlardan birida qolishi mumkin. 
R1
1.42k
R2
30k
R3
30k
R4
1.42k
C1
100e-6
C2
100e-6
Q1
Q2
V3
OUTk1
OUTk2

---

23 
Oddiy ishlanishida trigger ikkita mantiqiy YOKI- YO’Q yoki VA- YO’Q musbat teskari 
boglanishli bir-biri bilan kesishgan simmetrik strukturadan iborat. Ularni erkin kirishi boshqarish 
uchun hizmat qiladi va axborot yoki mantiqiy kirish deyiladi. Triggerni chiqishlardan biri to’g’ri 
ikkinchisi invers chiqish deyiladi. Triggerni holatini o’zgarishi tashqi signal yordamida amalga 
oshiriladi. Uzib ulash jarayonini boshlanishi kuchlanishni musbat yarim davri yopiq elementni 
kirishiga berilishidan boshlanadi. Bajarayotgan roliga ko’ra kirish signallari raqanli (mantiqiy) 
tayyorlanish (ruhsat etuvchi) va bajaruvchi (buyruqli) larga bo’linadi. Axborotni kirishidagi 
signallar axborotlarni aniqlaydi va u triggerga yoziladi.
Rasm 3. Bipolyar tranzistorlarda yig’ilgan triggerni sxemasi. 
Rasm 4. Bipolyar tranzistorlarda yig’ilgan triggerning ishlash grafigi.