Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазирлиги муҳаммад ал-хоразмий номидаги

 
БОЖХОНА ПОСТЛАРИНИ СУНЪИЙ ИНТЕЛЛЕКТ ЁРДАМИДА 
ИНТЕРАКТИВ ХИЗМАТЛАР КЎРСАТИШ САМАРАДОРЛИГИНИ 
БАҲОЛАШ 
Салихова В.К. (ТДШУ
, ўқитувчи
) 
Хикматов Н.Н. (ТДШУ
, ўқитувчи
) 
Божхона органлари фаолияти, давлат иқтисодий хавфсизлигини 
таъминлаш ва самарали ривожлантириш учун шароит яратишга йўналтирилган. 
Ушбу мақсадга эришиш биринчи навбатда божхона назорати сифати ва якуний 
даражада божхона хизмати сифати билан аниқланади.

---

148 
Божхона назорати ташқи муҳитнинг динамик ўзгаруви шароитида божхона 
постларини расмийлаштириш бўлими инспекторлари томонидан ўтказилади. 
Товарларни етказиш ҳажми тебраниши бир томондан божхона пост 
инспекторлари томонидан тирбандлик ва юклама тушишини ҳосил қилади ва 
ресурслардан норационал фойдаланишга олиб келади, иккинчи томондан товар 
оқимининг ўзгаришида эгилувчан мослашув ҳолатида асосий божхона 
хизматининг сифатини ошириш учун потенциал хизмат қилади. 
Давлат божхона органлари томонидан божхона постларида кўрсатилаётган 
интерактив хизматлар самарадорлигини баҳолаш ва уларга бўлган эҳтиёжларни 
аниқлашга қаратилган бўлиб, унда инспекторларнинг иш кўламини 
қисқартириш, божхона хизматларини кўрсатиш учун кечикишларни 
қисқартириш ва ташқи иқтисодий фаолият қатнашчилари кечикишларини 
қисқартириш масалалари кўриб чиқилган Бундан ташқари божхона назоратини 
автоматлаштиришда ахборот оқимини бошқариш ва интеллектуал таҳлилларни 
амалга ошириш назарда тутилган.
 
Автоматлаштирилган 
божхона 
назорати 
(АБН) 
тизимининг 
модернизацияси темир йўлда юк ташиш назоратини ташкиллаштириш, 
маълумотларни йиғиш, сақлаш ва ишлов бериш ягона идоралараро 
автоматлаштирилган тизимдан божхона назорати ва маълумотлар узатиш, шу 
қаторда корхонанинг фаолияти самарадорлигини ошириш ва вақтни тежаш 
муаммолар ечимини топиш зарурлигини белгилайди. Бундан ташқари 
интеллектуал қарорлар қабул қилишда энг мақбул ечим ҳисобланади. 
Интеллектуал қарорлар қабул қилишда маълум бир методлардан фойдаланиш 
мақсадга мувофиқ.
Божхона органлари ва темир йўл юк ташиш компанияси томонидан ўз 
вазифаларни ташкилий ва техник тадбирлар ўтказиш сарф-харажатлар билан 
таққослаганда 
бажариш 
самарадорлигини 
белгиловчи 
кўрсаткичлари 
қуйидагилар: 
1.
Божхона ахборот ресусрларнинг темир йўл ахборот тизимлари билан 
интеграция даражаси; 
2.
Логистик ва божхона ахборотларни рухсатсиз фойдаланиш ва техник 
каналлар бўйича йўқотишлардан мухофаза қилинганлик даражаси; 
3.
Ахборот оқимлар сифат бўйича таснифлаш, уларнинг ҳажмлари, темир 
йўл ташкилотлари ва божхона органлари орасида ахборотни узатиш ва ишлов 
бериш вақт параметрлари, корхона логистик фаолияти мониторинг тезкорлиги; 
4.
Темир йўл ташкилотлари ва божхона органларни замонавий ахборот-
техник воситалар ва қўриқлаш тизимлари билан таъминланганлик.
Ишда кўрсатилаётган божхона хизматлари самарадорлигини ошириш 
деганда божхона инспекторларининг иш кўламини ва хизматларни кўрсатишда 
кечикишларни қисқариши тушунилади. “Инспекторларнинг иш кўламини 
қисқартириш коэффициенти” нисбий кўрсаткичи (1) формула орқали 
ҳисобланади ва ушбу ишлаб чиқилган инспекторларнинг юкламасини 

---

149 
бошқариш методик комплексини қўллаш орқали иш кўлами қанча фоизга 
қисқариши кўрсатилган.
100%
*
'





J
j
I
i
ij
ij
J
j
I
i
J
j
I
i
ij
ij
ij
ij
тр
n
d
n
d
n
d
K
(1) 
бу ерда, 
тр
K
 
-
инспекторларнинг иш кўламини қисқартириш 
коэффициенти,%;
 

J
j
I
i
ij
ij
n
d
'
- ишлаб чиқилган график асосида иш кўламининг умумий 
хажми, одам*соат; 

J
j
I
i
ij
ij
n
d
'
- анъанавий график асосида иш кўламининг умумий хажми, 
одам*соат 
Инспекторларнинг иш кўламини қисқартириш, ташқи иқтисодиёт 
фаолият қатнашчиларига иқтисодий мақсадли хизмат кўрсатиш учун 
йўналтирилган. Божхона хизматларини кўрсатишда давлат кечиктиришларини 
қисқартириш коэффициенти асосий божхона хизматларини кўрсатиш жараёни 
самарадорлигига асосланган давлат талабларига мувофиқлик даражасини акс 
этган. Коэффициент ишлаб чиқилган методик комплексни қўллаш орқали 
давлат кечикишларининг нисбатан қисқаришини фоизларда ўлчайди. Божхона 
хизматларини кўрсатиш К
иту
учун кечикишларни қисқартириш коэффициенти 
қуйидаги формула орқали ҳисобланади: 
%
100
*
'





J
j
I
i
i
ij
ij
J
j
I
i
J
j
I
i
i
ij
ij
ij
ij
иту
b
n
d
b
n
d
n
d
K
, (2)
бу ерда, К
иmу
 
-
божхона хизматларини кўрсатиш учун кечикишларни 
қисқартириш коэффициенти, %; 
b
i
-
i-
лавозимдаги инспекторларнинг божхона хизматини кўрсатишдаги 
кечикишлари, сум/соат. 
n
ij
 -
, анъанавий иш графигига мувофиқ божхона пости 
j-
вақт интервалида 
ишга киришган
i- 
гуруҳи инспекторлари сони, одам.
Божхона хизматлари сифатининг ташқи иқтисодиёт фаолияти (ТИФ) 
қатнашчилари томонидан тақдим этилган қисқартириш талабларига 
мувофиқлигини таҳлил қилиш учун божхона назорати якунини кутиш билан 
боғлиқ ТИФ қатнашчилари кечикишларини қисқартириш коэффициенти 
киритилган. Кечикишларни қисқартириш, ишлаб чиқилган инспекторлар 
юкламасини бошқариш методик комплексини қўллашга асосланган товар 
оқимининг юқори интенсив вақтида хужжатларни назорат қилиш жараёнини 
тезлаштириш билан обусловлена. ТИФ қатнашчиларининг кечикишларини акс 
этувчи божхона хизматларини кўрсатиш самарадорлиги кўрсаткичи қуйидаги 
ифодада келтирилган: 

---

150 
%
100
*
'





H
h
J
j
hj
hj
H
h
J
j
H
h
J
j
hj
hj
hj
hj
эи
Tsis
R
sis
T
R
Tsis
R
K
, (3) 
бу ерда, К
э и
-
 
ТИФ қатнашчилари кечикишларини қисқартириш 
коэффициенти, %; 
Tsis- 
ДТни рўйхатга олиш ва божхона назоратини кутишга кетган вақтни 
ўз ичига олган ДТни қайта ишлаш вақти, соат. 
Таклиф этилган кўрсаткичлар божхона хизматларини кўрсатиш 
самарадорлигини ҳар томонлама таснифлайди ва божхона постлари томонидан 
тақдим этилаётган божхона хизматлари сифатини баҳолашда қўлланилиши 
мумкин. 
Адабиётлар рўйхати 
1.
Резер С.М., Прокофьева Т.А., Гончаренко С.С. Международные транспортные 
коридоры: проблемы формирования и развития. - М.: ВИНИТИ РАН. - 2010. - С.20. 
2.
SWDOT - Washington State Department of transportation. New Technologies for Fighting 
Congestion. Available in: http://www.wsdot.wa.gov/Congestion/technology.htm
3.
GPS - Goverment procurement Service. Traffic Management Technology. Available in: 
http://gps.cabinetoffice.gov.uk/contracts/rm869
4.
Mueller, J. Smart Roadside Initiative (SRI) Overview. U.S. Department of Transportation. 
Available in: 
http://www.its.dot.gov/presentations/
pdf/E_SRI _OverviewAug2011.pdf
5.
Arsky A.A. Features of the formation of the cost of logistics services. Economics. Taxes. 
Right. 2014. No. 1. - P. 44–47.
6.
Romanenkova O. Methods of sales planning and drawing up a trade-marketing budget. 
Togliatti: Vector of Science Togliatti State University. Economics and Management. 2012. No4 
(11). -P. 141-144.