Ўзбекистон республикаси ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш

Мукофотлар – бу одамзот ўзи учун қадрли деб 
ҳисоблаган барча нарсалардир. Маълумки, ҳар бир ин-
сон учун қимматли нарса турли бўлади, демак, мукофотга 
бўлган қараш ҳам турлича. Раҳбар иккита асосий мукофот 
турлари билан ишлайди: ички ва ташқи. Ички мукофот – 
бу ишнинг моҳиятидир. Масалан, натижага эришиш, ўзини 
ҳурмат қилиш ҳиссиёти ва муваффақият завқи. Иш жараё-
нида вужудга келадиган муносабат ва дўстлик ҳам ички 
қониқишга мисол бўла олади. Ички қониқишни вужудга 
келтиришнинг энг оддий усули – иш жойида керакли шаро-
итни яратиш ва аниқ вазифани қўйиш.
Русча-ўзбекча луғатда «мотивация» тушунчаси бирор 
иш ёки ҳаракатнинг юзага келишига сабабчи бўлган мотив-
лар, далиллар, исботлар, баҳоналар, важлар ёки сабаблар 
мажмуи маъносида талқин этилади. Бу тушунча бевосита 

---

161
инсон омили билан чамбарчас боғлиқдир. Шу нуқтаи на-
зардан:
Мотивлаштириш – бу руҳий омил бўлиб, шахс 
фаоллигининг манбаи сабаби, далили ва турли хил 
эҳтимолларидир. У ходимларни жонли меҳнат фаолиятига 
рағбатлантирувчи кучли воситадир.
Бошқача қилиб айтганда, мотивлаштириш – бу кишилар 
фаолиятини руҳий йўллар билан мақсадга мувофиқ йўнал-
тиришдир. У муайян эҳтиёжни қондириш билан боғлиқ. 
Эҳтиёж эса сабабларда намоён бўлади.
Инсон тирик жон сифатида овқат ейиш, ухлаш, дам 
олиб ўз кучини тиклаш, ўзини иссиқ-совуқдан асраш 
эҳтиёжларига эга. Мазкур эҳтиёжлар моддий, яъни кийим-
кечак, озиқ-овқат, турар-жой ва бошқалар шаклида ифода 
этилади.
Инсоннинг моддий эҳтиёжлари билан бирга ижтимо-
ий эҳтиёжлари ҳам борки, буларга билим олиш, маданий 
савияни ошириш, малака, маҳоратга эга бўлиш ва соғлом 
ҳаёт кечириб, узоқ умр кўриш киради. Айтилган эҳтиёжлар 
моддий шаклга эга бўлмаган ҳар хил хизматлар кўрсатиш 
орқали қондирилади.
Умуман:
Эҳтиёж – одамларни ҳаракатга интилтирувчи, 
қўзғатувчи мотивдир.
Эҳтиёж қатъиян табақалашган бўлади. Яъни у кишилар-
нинг одати, диди ва руҳиятига, ёши ва жинсига, оилавий 
аҳволига, миллатига, меҳнат ва яшаш шароитларига ҳам 
боғлиқ. 
Энг муҳими, хилма-хил эҳтиёжни қондириш учун хил-
ма-хил фаолият ва уни мувофиқлаштирувчи бошқарув та-
лаб қилинади. Эҳтиёж орқали кишиларни мотивлаштириш 
жараёнини қуйидаги чизмада ифодалаш мумкин.
Қуйидаги ушбу чизмадан кўриниб турибдики, мо-
тивация жараёни қандайдир (билиб ёки билмай орзу 
қилинаётган) эҳтиёжга бўлган етишмовчиликдан ёки 
қониқишнинг етарли, ёхуд умуман йўқлигидан бошланади. 
Сўнгра шу қониқишга эришиш учун мақсад сари ҳаракат 
қилинади. Эҳтиёжнинг қондирилиш даражаси кишининг 

---

162
келажак сари интилишини белгилаб беради. Агар у муайян 
нарсадан қониқиш ҳосил қилса, у ҳолда кейинги мотив уни 
бошқа, юқорироқ эҳтиёжга рағбатлантиради.