Zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik universiteti

III BOB. TASHQI IQTISODIY FAOLIYATNI MA’MURIY- HUQUQIY TARTIBGA SOLISH ISTIQBOLLARI

1. 
   Tashqi iqtisodiy faoliyatni ma’muriy-huquqiy tartibga solishga doir qonunchilikni takomillashtirish masalalari.
   

Tashqi iqtisodiy faoliyatni ma’muriy-huquqiy tartibga solishga doir qonunchilik ushbu sohadagi munosabatlar rovojlanib borgani sari, ushbu sohani tartibga solishga qaratilgan qator takiflar mavjud.
Xususan, bitiruv malakaviy amaliyoti o‘tash davomida ushbu sohadagi qator muammolarga duch kelib, eksport faoliyati hamda ruxsat berish bilan bog‘liq qonunchilikni takomillashtirish masalalari o‘rganildi.
Jumladan, tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lgan eksport faoliyati bilan bog‘liq qonunchilikda bo‘shliqlar mavjud. Binobarin, O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 484-moddasida eksport faoliyatidan olingan daromadga soliq to‘lanmasligi belgilangan⁴⁷.
Bitiruv malakaviy amaliyoti davomida, Yunusubod tuman prokuraturasi tomonidan tuman hududidagi eksport bilan bog‘liq holatlar o‘rganilganda bir qator holatlar aniqlandi.
Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 26-moddasida tuman Davlat soliq inspeksiyasi mansabdor shaxslarining majburiyatlari sifatida o‘z vakolatlari doirasida valyuta va eksport-import operatsiyalarini amalga oshirishning belgilangan tartibiga rioya etilishi ustidan nazorat qilishi yuklatilgan
Jumladan, 2021-yilda Yunusobod tumanida ro’yxatda o'tgan 40 ta xo'jalik yurituvchi subyektlarga qo‘llanilgan soliq imtiyozlarining qonuniyligini o‘rganmasdan, ushbu subyektlar tomonidan 26 mlrd. 651 mln. 521 ming 870 so‘mlik soliq imtiyozlar noto‘g‘ri qo‘llanilgan. Xuddi shu kabi, 2022-yilda tumanda ro‘yxatdan o‘tgan 93 ta xo‘jalik yurituvchi subyektlarga qo‘llanilgan soliq imtiyozlarining qonuniyligini o‘rganmasdan, ushbu subyektlar tomonidan 51 mlrd. 180 mln. 811 ming 189 so‘mlik soliq imtiyozlar noto‘g‘ri qo‘llanilganligi tuman prokuraturasi tomonidan aniqlandi.

Yuqoridagi tadbirkorlik subyektlariga eksport faoliyatini amalga oshirganligi bo‘yicha soliq imtiyoz qo‘llanilganligi ko‘rsatilgan, biroq, tuman prokuraturasi tomonidan Bojxona organlaridan olingan ma’lumotlarga ko'ra, ushbu xo'jalik yurituvchi subyektlar tomonidan biron-bir eksport harakatlari amalga oshirilmagan.
Mazkur holatda soliq organlari bergan tushuntirishiga ko‘ra, xo’jalik yurituvchi subyektning hisob raqamiga chet el valyutasida pul kelib tushganligi uni eksport faoliyatini amalga oshirganligini bildiruvchi holat ekanligi ko‘rsatilgan.
Vaholanki, amaldagi qonunchilik bo‘yicha eksport deganda tovarlar (xizmatlar) bojxona chegarasi orqali harakatlanishi belgilangan⁵¹.
Yuqoridagi holatda, xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan xorijdagi firma bilan haq evaziga xizmat ko‘rsatish sharnomasi tuzib, ushbu chet davlatga faqat o‘sha davlatning o‘zida xizmat ko‘rsatib, xizmat ko‘rsatganligi evaziga haqni chet el valyutasida olganligi sababli o‘zining faoliyatini eksport deb baholagan bu esa ularning soliq imtiyozlaridan noto‘g‘ri foydalanishiga hamda kelishmovchilikka olib kelmoqda.
Misol uchun, "TSENTR NALOGOVOGO KONSULTIROVANIYA" MCHJ (СТИР: 302128676) hisobotida ko‘rsatilgan 1 mlrd. 029 mln. 404 ming 075 so‘mni Turkiya firmasiga O‘zbekiston bozoridan xaridor topganligi uchun, yana bir xo‘jalik yurituvchi subyekt esa Qozog‘iston Respublikasidagi mahsulotni internet orqali Rossiya Federatsiyasiga sotganligi uchun, boshqa bir subyekt esa Turkiya tashkilotiga O‘zbekiston xizmat ko‘rsatgan faoliyatini eksport sifatida baholab kelmoda.
Shu sababli, kelgusida eksport bilan bog‘liq xizmatlar va tovarlarni aniq ta’rifi va talablarini keltirish lozim.
Bundan tashqari, O‘zbeksiton Respublikasining Soliq kodeksining 427-moddasidagi xizmatlar ko‘rsatilgan joy tushunchasiga aniq tarif berib, ushbu qoidaga agar xizmatlar ko‘rsatilgan joydagi qonunchilik eksport qoidalariga muvofiq bo‘lmasa, umumiy tartibda soliqqa tortish yoki chet el davlati bilan
tuzilgan shartnomadan kelib chiqib ushbu shartnoma qo‘llanilishi bilan bog‘liq qoidalar kiritilishi lozim.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 30.06.2017 yildagi “Respublikada axborot texnologiyalari sohasini rivojlantirish uchun shart- sharoitlarni tubdan yaxshilash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5099-sonli Farmonining 2-bandida texnopark rezidenti sifatida tegishli tartibda ro‘yxatdan o‘tgan tadbirkorlik subyektlari soliq imtiyoziga ega ekanligi ko‘rsatilgan bo‘lsada, tumanda ro‘yxatdan o‘tgan bir necha tadbirkorlik subyektlari texnopark rezidenti bo‘lmasada, asossiz ravishda ularga soliq imtiyozi qo‘llanilgan.
Binobarin, Yunusobod tumanda ro‘yxatdan o‘tgan “Joongang bussines” MChJ ta’sischisi va rahbari AQSH fuqarosi bo‘lsada, asosiy manzili AQSHda joylashgan bo‘lib, tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirayotgan bo‘lsada, qonunchilikda unga nisbatan biron-bir alohida imtiyoz berilmagan, shu sababli ruxsat berish sohasida chet el bilan bog‘liq korxonalarning maqomini qayta ko‘rib chiqish lozim.
Shuningdek, ba’zi chegara va ta’rifsiz choralar bilan bog'liq masalalar. Masalan, bojxona qiymati; kelib chiqish qoidalari; importni litsenziyalash; savdoni osonlashtirish; sanitariya va fitosanitariya tadbirlari; savdo-sotiqdagi texnik to‘siqlar; savdo bilan bog‘liq investitsiya choralari; antidemping choralari; subsidiyalar va kompensatsiya choralari; muhofaza choralari qaytadan ko‘rib chiqilishi lozim.

2.