Ўzbekiston respublika oliy va ўrta maxsus

 
4.7. Axloqiy me’yorlar va qadriyatlar tizimini o‘rnatish 
Hamma tomonidan qabul qilingan qadriyatlar va etika tamoyillariga 
asoslanuvchi kuchli korporativ madaniyat haqiqatdan ham strategik muvaffaqiyatga 
erishish yo„lida katalizator rolini o„ynaydi. Ko„plab menejerlarning fikricha, 
kompaniya o„z faoliyatini yuritishi to„g„risida qayg„urishi lozim, aks holda u o„z 
reputatsiyasini, demak, belgilangan vazifalarning bajarilishini ham xavf ostiga 
qo„yadi.
Kompaniyaning etika qoidalari normasining maqsadi atrofdagilarni aldash emas, 
balki aniq belgilangan qadriyatlar va maslaklarga ega muhitni yaratish va etikali 
xulq-atvorni hayotiy normaga aylantirish hisoblanadi. Ijobiy qadriyatlar va etika 
normalari butun korporativ madaniyatga ijobiy impuls beradi. 
Etikali 
korporativ 
madaniyat 
korxonaning 
uzoq 
muddatli 
strategik 
muvaffaqiyatiga ijobiy ta‟sir ko„rsatadi, etikasiz korporativ madaniyat esa bu 
muvaffaqiyatni yo„qqa chiqarishi mumkin. 
Kompaniyalar qadriyatlar tizimi va etika normalarini turli xil usullar yordamida 
belgilaydi. Uzoq an‟analar va boy folklorga ega korxonalar og„zaki tushuntirishga va 
o„z an‟analari kuchiga ishonadi. Biroq ko„plab kompaniyalar e‟lon qilingan 
qadriyatlarni yozma shaklda qayd etib qo„yadi. Bunday kodekslarning afzalligi 
shundaki, ular xodimdan nima kutilayotganini tushuntiradi, xodimning va butun 
kompaniyaning xulq-atvorini baholash uchun boshlang„ich nuqta bo„lib xizmat 
qiladi. Ular kompaniya pozitsiyasini aniq belgilab beradi. Qadriyatlar tizimi 
korporativ madaniyatni yaratishda, xulq-atvor kodeksi esa korporativ iftixorni 
yaratishda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Etika normalari va qadriyatlar tizimi aniqlanishigina emas, balki korporatsiya 
madaniyatiga kiritilishi ham zarur.
Etika normalari va qadriyatlar belgilab olingach, ular tasdiqlanishi hamda 
korporativ siyosat, amaliyot va xulq-atvor tarkibiga kiritilishi lozim. 

---

82 
Yangi xulq-atvor kodeksi va qadriyatlar tizimini joriy qilish bir qator chora-
tadbirlarning amalga oshirilishini nazarda tutadi: 
- yangi qadriyatlar va etika normalarini xodimlarni tayyorlash va malakasini 
oshirish dasturiga kiritish; 
- xodimlarni yollashda asosiy e‟tiborni nomzodlarning yangi qadriyatlarga mos 
kelishiga qaratish va talab qilinuvchi sifatga javob bermaydiganlarga rad javobini 
berish; 
- etika normalari va qadriyatlar tizimining mazmunini barcha xodimlarga 
etkazish va ularni qabul qilish jarayonini tushuntirish; 
-boshqaruvning barcha pog„onalarida, ijrochi direktordan tortib to quyi bo„g„in 
menejerlarigacha, muammolarni hal qilish va kamchiliklarni bartaraf etish; 
- yangiliklarning ijrochi direktor tomonidan qo„llab-quvvatlanishi; 
- yangi g„oyalarni og„zaki tarzda tarqatish. 
Etik faoliyat qoidalariga va ma‟naviy axloqiy qadriyatlar asosida chuqur 
o„rnashgan madaniyat - bu strategik muvaffaqiyatning muhim omilidir. Ko„pchilik 
lavozimli shaxslarning ishonchi komilki, kompaniya o„z faoliyatiga jiddiy e‟tibor 
berishi shart, aks holda kompaniyaning obro„ e‟tibori, pirovard natijalari xavf ostida 
qoladi. Etik va qadriyatlar dasturi yuqori madaniy-aќloqiy muhitni yaratish uchun va 
etik xulq-atvorni me‟yorga aylantirish uchun zarur. Ma‟naviy qadriyatlar va etik 
me‟yorlar kompaniya strategiyalariga ijobiy ta‟sir ko„rsatadi. 
Kompaniya o„z qadriyatlarini va etik me‟yorlarini har xil yo„llar bilan belgilashi 
mumkin. Boy an‟analarga va boy tarixga ega kompaniyalar qadriyatlarni va etik 
me‟yorlarni singdirishda verbal muloqotga va an‟ana kuchiga tayanadilar. Zamonaviy 
kompaniyalarning ko„pchiligi o„zining qadriyatlarini va etik kodekslarini yozma 
hujjatlarda aks ettiradilar.

---

83 
Quyida ushbu hujjatlardan namuna keltiriladi: 
Qadriyatlar 
Etik kodekslar 

mijozlarning va ularga xizmat 
ko„rsatishning muhimligi 

tovar sifatiga e‟tibor qaratish 

yangiliklarga e‟tibor berish 

kompaniyaning har bir 
xodimga nisbatan ќurmatini 
va burchini anglash 

odillikni, insoniylikni va etik 
me‟yorlarni muhimligi 

aksionerlar oldidagi burch 

ta‟minotchilar oldidagi burch 

kompaniyaning muhim 
yo„nalishlari

atrof- muhit muhofazasi 
muhimligi 

insoniylik va qonunlarga amal 
qilish 

manfaatlar ixtilofi

marketingda va tovarni sotishda 
haqqoniylik 

ichki axborotdan foydalanish va 
qimmatli qog„ozlarni sotish 

ta‟minotchilar bilan
munosabatlar va sotib olish 
tajribasi 

buyurtmachilarga ega bo„lish 
uchun to„lovlar tashqi bitimlarda 
korrupsiya haqida qonunlar 

boshqa shaxslar to„g„risida 
axborotga ega bo„lish va undan 
foydalanish. 

siyosiy faoliyat 

narx yaratilishi va hisob ki-toblar

intelektual axborotni himoyalash 

kompaniya aktivlaridan, 
resurslaridan va mulkidan 
foydalanish. 
Qadriyatlarni va etik me‟yorlarni hayotga tatbiq etish bir qator harakatlarni 
nazarda tutadi: 
1)
xodimlarni o„qitish dasturiga qadriyatlarni va etik kodekslarni kiritish; 
2)
ishga qabul qilishda nomzodlarni qadriyatlar va etik kodekslar talabi 
nazaridan tanlash; 
3)
qadriyat va etik kodekslarni targ„ibot va nazorat etishda kompaniya 
prezidentidan tartib brigadirgacha qatnashishini ta‟minlash; 
4)
targ„ibot jarayoniga shaxsan oliy rahbarni sidqidildan kirishishi; 
5)
verbal targ„ibot. 
Djonson va Djonson kompaniyasining etik kodekslari 

Biz shifokorlar, hamshiralar, bemorlar, onalar 
va bizning mahsulotimizdan va xizmatimizdan 
foydalanadiganlar oldida javobgarmiz. 

Ularni talablarini qondira turib, hamma sohada 

Biz faoliyat ko„rsatayotgan hudud 
va jahon hamjamiyati oldida biz 
javobgarmiz. 

Biz 
qonunparvar 
grajdanlar 

---

84 
yuqori sifatni ta‟minlashimiz shart. 

Ma‟qul keladigan narxlarni ta‟minlash uchun 
past xarajatlarga erishishimiz kerak 

Xaridorlarning buyurtmalarini tez va aniq 
bajarish lozim. 

Bizning 
ta‟minotchilarimiz 
va 
distribyuterlarimiz ma‟qul keladigan foydani 
olishlari lozim 

Biz 
butun 
dunyo 
bo„yicha 
faoliyat 
ko„rsatayotgan xodimlarimiz oldida javobgarmiz. 

Har bir insonga shaxs sifatida munosabatda 
bo„lish lozim. 

Har bir xodimni inson sifatida hurmat qilish va 
uning xizmatlarini e‟tirof etish lozim 

Xodimlar o„z ish joylari uchun xotirjam 
bo„lishlari kerak. 

Takdimlanish odilona va to„liq hajmda bo„lishi 
mehnat muhiti esa ekologik va xavfsiz bœlmog„i 
lozim 

Xodimlar taklif va shikoyat qilishda erkin 
bo„lishlari kerak. 

Munosib xodimlar uchun bandlik, o„sish va 
yuqori lavozimga erishish imkoniyatlari teng 
bo„lishi kerak. 

Malakali 
rahbarlikni 
ta‟minlash 
lozim, 
rahbarlarning harakatlari esa odilona va etik 
me‟yorlarga mos kelishi maqsadga muvofiq. 
bo„lishimiz kerak, yaxshi niyatni, 
insonparvarlikni 
qo„llab-
quvvatlashimiz va soliqlarni odilona 
to„lash burchimizdir. 

Biz bilim olishni va sog„liqni 
saqlashni 
qo„llab-quvvatlashimiz 
kerak. 

Bizga ishonib topshirilgan mol 
mulkni 
asrashimiz 
unga 
yaxshi 
munosabatda 
bo„lishimiz, 
atrof 
muhitni va tabiat resurslarini himoya 
qilishimiz kerak. 

Biz 
aksionerlarimiz 
oldida 
javobgarmiz. 

Korxonalar 
imkoniyatga 
mos 
keladigan foydani berishlari lozim. 

Biz 
yangi 
g„oyalarni 
sinab 
ko„rishimiz kerak. 

Ilmiy tadqiqotlarni o„tkazishimiz, 
yangiliklarni tatbiq etish dasturini 
yaratishimiz va xatolar uchun javob 
berishimiz kerak. 

Yangi texnologiyani joriy etish, 
yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish 
va yangi xonalarni jihozlash zarur. 

Noqulay vaziyatlarda foydalanish 
uchun zahiralar yaratish lozim. 
Agar biz yuqorida keltirilgan qoidalarga amal qilsak, aksionerlarning har biri 
investitsiya kapitaliga munosib manfaat oladi. 
Etik kodekslar to„g„risida gapiradigan bo„lsak, xom ashyolarni sotib olish, sotish 
va siyosiy manfaatlarni ko„zlaydigan bo„limlarga bog„liq vaziyatlarga alohida 
e‟tiborni qaratish zarur. Ikki xil talqin qilinadigan vaziyatlarni aniqlashtiradigan va 
tartibbuzarlikka 
yo„l 
qo„ymaydigan 
etik me‟yorlarni yaratish faoliyatni 
samaradorligini ta‟minlaydi. 
Qadriyatlarga va etik me‟yorlarga amal qilish har bir tashkilotga va 
kompaniyaga singib ketgan bo„lishi lozim. Ishga yollanmoqchi bo„lgan har bir 
nomzodning fe‟l-atvorini, o„tmishini va qadriyatlar sistemasini jiddiy o„rganish, uni 
kompaniya madaniyatiga qanday mos kelishini tahlil etish strategiyani amalga 
oshirishga xizmat qiladigan komandani yaratishni engillashtiradi. Umuman olganda, 

---

85 
qadriyatlarni singdirilishi va etik me‟yorlarning talab etilishi madaniyatni 
shakllantirish bo„yicha uzluksiz faoliyatni ajralmas šismi sifatida qaralishi lozim.