Ўзбекистон републикаси

3.5.Разведка усулларини танлашга турли омилларнинг таъсири
А.Умумий табиий омиллар. Р е л ь е ф кўпчилик ҳолларда берилган участкада разведка усулларини аниқловчи бош омил бўлиб ҳисобланади. Агар кескин тармоқланган рельефли конлар вертикал чизиқ бўйлаб чуқур очилган бўлса, унда баланд нуқтада жойлашган учаткаларда штольний тизимида разведка ишларини олиб бориш етакчи аҳамиятга эга бўлади. Бундай ҳолларда шахта усулида коннинг фақат қуйи қисми очилади ва разведка қилинади.
Қ о п л а м а ж и н с л а р н и н г қ а л и н л и г и разведка жараёнига, айниқса унинг дастлабки қидириш ва дастлабки разведка босқичига жуда сезиларли таъсир кўрсатади. Кўпинча, катта қалинликдаги сув сақловчи ёпилма ётқизиқлар коннинг ер юзасига чиқиб очилиб қолган очилмаларида разведка ишларини олиб боришдан воз кечишга мажбур қилади. Бундай шароитда дастлабки разведка бурғулаш қудуқлари ва ҳатто разведка шахталари ўтиш орқали амалга оширилади.
Ж и н с л а р н и н г с у в г а т ў й и н г а н л и г и ҳам разведка усулини танлашга таъсир этади. Кучли сув сақловчи сочмаларни разведка қилишда гарчи улар шурфлар ўтказишга қараганда анча кам аниқликдаги маълумотларни бериши маълум бўлса ҳам бурғулаш қудуқларидан фойдаланишга тўғри келади. Катта оқимли туб конларда шурфлар ўтказишдан воз кечиб, қимматга тушсада разведка шахталари ёки агар рельеф бунга имкон берса уни жуда узун ва қиммат бўлган штолняларга алмаштиришга тўғри келади.
Ў т и л а ё т г а н ж и н с л а р н и н г ҳ о с с а л а р и. Йирик валунлар ёки 0,5-1 метрдан ортиқ бўлган ўта қаттиқ қатламларнинг мавжудлиги одатда секин айланувчи бурғулаш қудуқларидан фойдаланишни рад этишга мажбур қилади.
Тоғ жинсларининг ва фойдали қазилмаларнинг қаттиқлиги ва ғоваклигига боғлиқ равишда колонкали бурғуларнинг-майдаловчи, суррогатли ёки олмосли усуллари танланади. Олмосли бурғуларни юмшоқ жинсларда қўллаш мақсадга мувофиқ эмас, серёриқ жинсларда қўллаш эса умуман мумкин эмас, чунки у ер ёриқлари текислигига кескин бориб урилиши ҳисобига олмосларнинг синиб кетиши содир бўлади. Суррогатли бурғулар фақат Моос шкаласи бўйича 4 дан юқори бўлмаган юмшоқ ва ўртача қаттиқликдаги жинслар учун маъқул. Майдаловчи бурғулар ўртача ва юқори қаттиқликдаги жинслар учун қўлланилади.