Ўзбекистон миллий университети

Маълумот учун¹:

Конституциявий ҳуқуқнинг икки асосий маъноси бор. Улар хокимиятга таъаллуқли бўлиб, замонавий давлат томонидан бошқариладиган ҳуқуқ тизимидир. Кенг таърифга кўра, конституциявий ҳуқуқ миллий ҳуқуқнинг бир қисми бўлиб, оммавий ҳокимият тизимини, шаxслар ва давлат ўртасидаги муносабатни тартибга солувчи ва бошқарувчи ҳуқуқдир.

“Конституциявий ҳуқуқ” тармоғи бир неча ҳуқуқий институтлардан ташкил топган бўлиб, улардан бири – шахс ҳуқуқий ҳолатидир. Шахс ҳуқуқий ҳолатида, фуқароларнинг асосий ҳуқуқлари – Конституциявий ҳуқуқлар деб аталиб, улар конституциявий-ҳуқуқий ноормаларда мустаҳкамланади. Бу эса фуқароларнинг Коонституциявий ҳуқуқи тушунчасини, Конституциявий ҳуқуқ (ҳуқуқ тармоғи) ва конституциявий ҳуқуқ фани тушунчалари билан боғлиқлигини кўрсатади.
“Конституциявий ҳуқуқ” фани, конституциявий ҳуқуқни ҳуқуқ тармоғи сифатида ҳам, фуқароларнинг асосий ҳуқуқлари сифатида ҳам ўрганади.
А йнан мазкур бандда ва кейинги бандларда “Конституциявий ҳуқуқ”ни ҳуқуқ тармоғи сифатидаги хусусиятларини ўрганамиз.
Конституциявий ҳуқуқ Ўзбекистонда ҳам ҳуқуқни алоҳида тармоғи бўлиб, мамлакатнинг ҳуқуқ тизимининг таркибига киради ва шу билан бирга у ҳуқуқ тизимида етакчи ҳуқуқ ҳисобланади. Шунинг учун унда барча ҳуқуқ тармоқларига хос умумийлик мавжуд ва шу билан бирга бошқа ҳуқуқлардан ажралиб турадиган хусусиятларга ҳам эга. Ўхшашлик, умумийлик шундаки, “Конституциявий ҳуқуқ” ҳам ҳуқуқ нормалар йиғиндисидан иборат. Алоҳида хусусиятига эга, уни етакчи ҳуқуқлиги, унинг нормалари бошқа ҳуқуқлар учун асос бўлишида кўринади.

Конституциявий ҳуқуқни 3 хил маънода тушуниш





ҳуқуқ соҳаси





мустақил фан





ўқув курси

Умумлаштириб айтадиган бўлсак, Конституциявий ҳуқуқ маълум ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи ҳуқуқий нормалар йиғиндисидан иборат. Бу ижтимоий муносабатлар жамият, инсон, давлат ўртасида вужудга келади. Конституциявий ҳуқуқ билан тартибга солинувчи ижтимоий муносабатлар, ижтимоий муносабатлар тизимида асосий, раҳбарий, бош муносабатлардан иборат бўлади ва бошқа ижтимоий муносабатларни вужудга келиши учун асос, таянч вазифасини ўтайди. Масалан, Конституциявий ҳуқуқ мулкий муносабатларни, асосларини белгилаш билан, мулкий муносабатларни вужудга келишига асос бўлади. Бундан ташқари, турли ҳуқуқ тармоқлари алоҳида-алоҳида ижтимоий муносабатларни тартибга солиш билан чегараланса (фуқаролик ҳуқуқи – мулкий муносабатларни, меҳнат ҳуқуқи меҳнат муносабатларини ва ҳоказо), Конституциявий ҳуқуқ турли соҳаларга тааллуқли (мулкий, меҳнат, молия, солиқ) ижтимоий муносабатларни асосларини тартибга солади. Яъни, Конституциявий ҳуқуқнинг тартибга солувчи объектлари доираси, бошқа ҳуқуқ тармоқларига нисбатан кенг ва хилма-хилдир. Шулардан келиб чиқиб айтиш мумкинки,