Ўзбекистон миллий университети Фалсафа факультети Ўзр фа фалсафа ва ҳуқуқ институти

1990 йилда собиқ СССРда умумий 1990 йил 20 июнда Ўзбекистон Олий
тангликнинг иккинчи, ниҳоятда Совети «Мустақиллик декларацияси » ни
зиддиятли даври бошланди: КПСС қабул қилди, иттифоқнинг зарз кетган
сиёсий ҳукмронлигини йўқотган, мафкура қадриятлар тизимидаги таркибий
моҳасида жиддий ўзгаришлар содир қисмларда ажралиш рўй берди ва
бўлди, жамиятдаги зиддиятлар энг республикалар билан боғлиқ мустақил
сўнгги босқичига «портлаш» ҳолатига қадрият тизимлари ижтимоий-сиёсий
етди, миллий қадриятлар билан боғлиқ мазмун билан бўлиб, миллатларнинг ўз
бўғинда номутаносиблик ҳоллари пайдо ҳуқуқини узи белгилаши тўғрисидаги
бўлди. бунга мос равишда эса халқаро ҳуқуқнинг миллий қадриятлар
республикаларда мустақиллик томон тизими билан боғлиқ қоидаси
бурилиш кучайиб борди, собиқ СССРнинг Ўзбекистон мисолида ҳам амалиётга
ижтимоий тузумига мос қадриятлар айлана бошлади. Бунда умуминсоний
тизимининг барқарор ҳолати бутунлай қадриятларга содиқлик ғояси эълон
йўқолди. қилинди.
Собиқ СССРда бутун жамиятни ягона марказдан бошқариш усули, зўрликка
асосланган тоталитар, умумижтимоий ва иқтисодий тизимлар беқарор бўлиб қолган
даврда республикаларда барқарорликни сақлаб қолиш асосий аруриятга айланди.
Улкан давлатнинг уруш алангаси ичида қолиш хавфи туғилган бундай шароитда,
минтақалараги ҳамжиҳатликни сақлаш борасидаги мустақил ривожланиш йўлига ўтиб
олаётган республикалар, ёш давлатлар раҳбарияти зиммасига ниҳоятда оғир вазифалар
тушди. Ўзбекистон Президенти И.А.Каримов бу даврни ниҳоятда образли ва лўнда
тарзда қуйидагича ифодаланган: «Дунёга келган чақалоқ аввал эмаклаб, кейин тетапоя
бўлади. Вазият шундай келдики, Мустақил Ўзбекистон туғилган куниёқ оёққа туришга,
ўзи юритишга мажбур бўлади».²⁶
Собиқ СССРнинг умумжамият миқиёсидаги қадриятлар тизими беқарор бўлиб
қолган, баъзи республикалардаги миллий озодлик ҳаракатлари ҳарбий йўл билан
бостиралаётган, айрим худудларда зиддиятлар урушга айланиб кетаётган даврда
республикаларда янги қадриятлар тизимини вужудга келтириш, эълон қилинган
қадриятларни барқарор этиш даври бошланган эди. иттифоқ ҳукумати беқарор бўлган
қадриятлар тизимини сақлаб қолиш учун қанча кўп ҳаракат қилгани сари,
республикаларда мустақил қадрият тизимларининг асосларини ижтимоий-сиёсий
жиҳатдан шакклантириш давом этди. иттифоқдаги қадриятлар тизими ўзининг
ҳудудий, минтақавий, миллий, маънавий соҳаларда кишиларни бирлаштириб турадиган
мезон сифатидаги аҳамиятини йўқотиб қўяётганлиги марказдаги баъзи ҳкмронликни
²⁶ Каримов И.А. Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисоқ, сиёсат, мафкура. Т.1. - Т.: Ўзбекистон, 1996. 4-бет.
77
www.ziyouz.com kutubxonasi
қўлдан бермаслик учун ҳаракат қилаётган кучларнинг қисқа муддат жонланишига олиб
келади. Бу борадаги интилишлар эса, 1991 йилнинг 19-21 августида баъзи
арбобларнинг давлат тўнтариши қилишга уриниши, «машҳур уч кунлик ҳокимият» -
ГКЧПнинг уммон юзидаги кўпик сингари бир лаҳзалар талвасаси сифатида намоён
бўлди. аммо бу талваса чок-чокидан сўкилиб бораётган собиқ иттифоқнинг нафақат
ҳудудий, ижтимоий ёки миллий эмас, балки умумий қадриятлар тизимининг умрини
узайтира олмади… Тарих бунда ҳам умрини яшаб бўлган тузумларга хос қадриятлар
тизимининг ижтимоий жараёнлар натижасида ўтмишга айланиши ва янги тизим дунёга
келиши учун имконият яратилишини исботлади.
1991 йилнинг августи СССРни ягона 1991 йил 31 августда Ўзбекистон Олий
давлат сифатидаги ҳолатидан Кенгаши « Ўзбекистон Республикасининг
парчаланиб кетишга олиб кетган учинчи давлат мустақиллиги тугрисида о арор»,