«Ўзбекистон давлати ва ҳУҚУҚи асослари» (8-синф) дарслиги бўйича саволлар ва жавоблар

Давлатчиликнинг дастлабки кўринишлари ҳақида айтиб беринг.

Жавоб: Жамият дастлаб ижтимоий ҳокимият, яъни ҳамма одамларнинг ҳокимияти кучи билан бошқарилган. Одамлар турли қабилаларга бирлашиб, ўша қабилада юзага келган муҳим масалаларни биргаликда ҳал қилган. Қабила ишларини бошқаришда ҳамма иштирок этган. Бу демократия, яъни халқ ҳокимиятининг илк содда кўриниши эди. Ишлаб чиқаришнинг ўсиши, тараққиёт натижасида аста-секин жамиятда сиёсий муносабатлар пайдо бўлди. Жамоа ҳокимияти (ибтидоий демократия) ўрнига алоҳида одамлар ҳокимияти пайдо бўлди. Жамият бойлар ва камбағаллар, кейинроқ эса бошқарувчилар ва бошқарилувчиларга бўлинди. Шундай қилиб, бошқарувчиларнинг сиёсий ҳокимияти сифатида давлат пайдо бўлди. Бунга қадар инсоният жуда узоқ тарихий даврни босиб ўтди. Давлат юзага келгач эса одамлар ҳаёти бутунлай ўзгариб кетди.
Дастлабки босқичда давлат бошқаруви энг аввало мажбурлаш усулига асосланган. Лекин аста-секин умумий манфаатлар атрофи да бириккан одамлар иттифоқи ушбу манфаатларга эришиш учун, биргаликда фаолият кўрсатиш учун муайян қоида-талабларга эҳтиёж сеза бошлади. Мана шу эҳтиёж сабаб ушбу иттифоқнинг барча аъзолари учун мажбурий бўлган ҳуқуқ-тартибот қоидалари – қонунлар юзага кела бошлади. Бу эса ягона ҳудудда бириккан одамлар устидан адолатли тарзда ҳукмронлик қилиш имкониятини яратди. Мана шу ҳуқуқ-тартибот ҳокимиятнинг такомиллашувига олиб келди. Натижада ҳозирги замонавий маънодаги давлат кўриниши шакллана бошлади. Мана шу давлатни қуйидагича, содда тарзда таърифл аш мумкин: Давлат муайян ҳуқуқ-тартибот асосида уюшган, ягона ҳудудда ҳукмронлик ўрнатган ва ягона ҳокимиятга бўйсунувчи одамлар иттифоқидир.

17. 
    «Давлатнинг функциялари» деганда нимани тушунасиз?
    

Жавоб: Давлатнинг функциялари – давлат фаолиятининг асосий йўналишлари бўлиб, уларда давлатнинг ижтимоий жиҳатлари рўёбга чиқарилади.

18. 
    Давлатнинг функциялари қандай мезонларга кўра таснифланади?
    

Жавоб:
Фаолият кўрсатиш макони бўйича: ички; ташқи.
Фаолият кўрсатиш муддати бўйича: доимий; вақтинчалик.
Ижтимоий жиҳатдан муҳимлиги бўйича: асосий; асосий бўлмаган.
Амалга оширишнинг ҳуқуқий шакли бўйича: ҳуқуқни ижод қилиш; ҳуқуқни ижро қилиш; ҳуқуқни муҳофаза қилиш (қўриқлаш).
Ҳуқуқшуносликда давлат функцияларини фаолият кўрсатиш макони бўйича таснифлаш ўта муҳим ҳисобланади.

19.