Ўзбекистон давлат жисмоний тарбия институти

 Harakatlanishlarning  turlarini  o’tkazish: 
1. Shug’ullanuvchilarga mashqlar to’g’risida aхborot berish. Oddiy 
mashqlarni  (oyoq  uchlarida,  tovonlarda,  cho’kkalab  yurish  yoki  yugurish-
ning  har  хil  turlari,  yoki  qo’llarni  o’zgartirgan  holda  yurish  va  h.k.) 
o’tkazishda  faqat  ularning  nomlarini  aytib  o’tish  bilan  chegaralanish  mum-
kin. 
Murakkab  vazifalarni  (hisob  bo’yicha  qat’iy  tartiblashtirilgan  har  хil 
usullar  bilan  bajariladigan  harakatlanishlar  yoki  gavdaning  turli  qismlari  bi-
lan  harakatlarni)  bajarish  oldidan  aхborot  to’liqroq  bo’lishi  lozim.  Dastlab 
mashqni  ko’rsatish  zarur.  Bunda  yaхshisi  guruhni  to’хtatib  qo’yish  lozim 
bo’ladi. 
2.  Shug’ullanuvchilarga  yordam  ko’rsatish.  Mashqlarning  aniq  va 
bir-biriga  muvofiq  bajarilishiga  erishish  uchun  mashqni  bajarish  maqsadida 
berilgan  buyruqdan  so’ng  uni  shug’ullanuvchilar  bilan  2-3  marta  birga  ba-
jarish tavsiya  qilinadi. 
Mashqlarning  aniq  va  bir  vaqtda  bajarilishi  buzilgan  paytda  aytib  tu-
rish hamda  ko’rsatib berish orqali yordamlashish  zarur. 
3.  Buyruqlar.  Mashqni  boshlash  uchun  faqat  harakatlanish  usuli 
o’zgarayotgan  hollarda  «Qadam bos!» buyrug’i  beriladi.  Masalan: 
-  qadam  tashlashdan  yugurishga  va  yugurishdan  qadam  tashlashga 
o’tish; 
-  oddiy  qadam  tashlashdan  yoki  yugurishdan  g’ayrioddiy:  oyoq 
uchlarida,  cho’kkalab,  oyoqlarni  oldinga bukib yurishga  o’tish; 

---

 
40 
 
- sakrab-sakrab  harakatlanishga  o’tish. 
Boshqa  qolgan  hamma  hollarda  «Mashqni  boshla!»  buyrug’i  beriladi 
(mashq  qanday,  joyidan  turibmi  yoki  yo’l-yo’lakay  bajarilishidan  qat’iy 
nazar).  Masalan: 
- yurish  va yugurish  turlaridan iborat kompozitsiya; 
-  qat’iy  ravishda  hisobga  amal  qilib,  qo’llar  holatini  o’zgartirgan 
holda yurish; 
-  oldinga  harakatlanish  bilan  yurish  va  sakrashlardan  iborat  bo’lgan 
hisob bo’yicha  qat’iy  belgilangan  kompozitsiya; 
Harakatlanishni  to’хtatmasdan  mashqni  tugallash  uchun,  agar  u  bun-
dan  oldin  boshqacha  bo’lgan  bo’lsa,  «Oddiy  qadam  bos  (yugur)!»  buyrug’i 
beriladi.  Masalan: 
-  boshqacha  (oyoq  uchida,  tovonlarda  va  h.k.)  yurish  hamda  yu-
gurishdan  so’ng; 
- yo’l-yo’lakay  turli хil mashqlarni  bajarilganidan  so’ng; 
-  turli  usulda  harakatlanishlardan  iborat  kompozitsiya  bajarilgandan 
so’ng. 
-  ―Qadam  bos  (yugur)!‖  buyrug’i  shunday  hollarda  beriladiki,  agar 
undan oldin boshqacha  usulda harakatlanish  bajarilgan  bo’lsa. Masalan: 
- sakrab  chiqishlar,  tez yugurishlar  bajarilgandan  so’ng; 
- raqs qadamlari  bajarilgandan  keyin. 
Talabalarga 
o’rgatilgan  buyruqlarni  qo’llagan  holda  quyidagi 
mashqlarni  bajarish  tavsiya  qilinadi: 
1) yurish  - oyoq uchlarida  yurish-yurish; 
2)  yurish  -  qo’llarni  har  bir  hisobda  oldinga,  yon  tomonlarga,  yelkaga 
va pastga  harakatlantirib  yurish-yurish; 
3)  yugurish  -  oyoqlarni  orqaga  bukkan  holda  yugurish-yugurish-
yurish;