Ўзбекистон бадиий академияси

2. Ikkinchi tartibli sirtlarning oʻzaro kesishish chiziqlarini ishlab chiqarish 
amaliyotida hamda chizma geometriya va muhandislik grafikasi fanlarni 
oʻqitish jarayonida qoʻllanishi 
Atrofimizda va kundalik amaliy ishimizda kuzayotgan jism, geometrik 
shakllar, modellar, mashina detallari, qurilish va arxitektura inshoatlari turli 
geometrik sirtlardan iborat. Sirtlar oʻzaro kesishib toʻgʻri yoki egri chiziqlar 
hosil qiladi, bunday chiziqlar sirtlarni oʻzaro kesishish chiziqlari deyiladi. Bu 
sirt yasovchilarining xossalaridan qurilish texnikasida foydalanishni birinchi 
marta akademik V.G.Shuxov (1853-1939) tavsiya qilgan. Bir pallali aylanma 
giperboloiddan radio-machta, suv minorasi kabi inshootlarni konstruksiyalashda 
foydalanilgan. Bu konstruksiyalar oʻzining mustahkamligi va yengilligi tufayli 
qurilish texnikasida keng tarqalgan. 1921 yili Moskvada V.G.Shuxov loyihasi 
asosida 160 metrli 6 seksiyali (6 ta giperboloid) radio-machta qurildi 24-rasm. 
Hozirgi kunlarda ham bu sirtdan qurilish amaliyotida keng foydalaniladi. 

 
24-rasm. 25-rasm 
Tor sirtlari ham texnik sirtlarda keng qoʻllaniladi. 25-rasmda tasvirlangan 
detal chizmasida uning tor sirtlari tashkil qilgan qismlari koʻrsatilgan.
Maxovik, shkiv, galtel halqalari yoki bir sirtdan ikkinchi sirtga silliq oʻtish 
joylari kuchlanishni kamaytirish maqsadida tor sirtlaridan hosil qilinadi 26-
rasm. Aylana boʻlagining aylanishidan hosil boʻlgan tor sirtining 27-rasm. Bu 
sirtlar toroid (globoid) uzatma uchun ishlatiladi. 

---

33 

26-rasm
. 27-rasm. 
Fazoviy geometrik sirtlar hajmlarining baʻzi bir taqqoslashtirishlari 
haqida 
Maʻlumki, qurilish amaliyotida va ishlab chiqarish texnologiyalarining 
rivojlanishida fazoviy geometrik sirtlarnng oʻrni beqiyosdir. Ushbu 2-jadvaldada 
baʻzi bir fazoviy geometrik sirtlarning parametrlarini berilishi va ular orqali 
sirtlarning hajmini hisoblashga tegishli masalalarni taqqoslashga doir bazi bir 
qiziqarli ma‟lumotlarni keltiramiz.