Ўзбекистон бадиий академияси

22-rasm. 
 
Soʻngra aylanalar tekisligiga parallel qilib ixtiyoriy 
1'''2'''
kesma 
oʻtkaziladi. Bu kesmaning oʻrtasi 
N'''
nuqta aniqlanib uni 
M''' 
nuqta bilan
 
tutashtirilsa
O''' 
nuqtadan
 
oʻtuvchi qoʻshma diametr hosil boʻladi. 
1'''2''' 
chiziqqa tegishli boʻlgan 
N''' 
nuqtaning har ikki tomoniga
 
oldindan berilgan 
aylananing 
R 
radiusi qoʻyiladi. Hosil boʻlgan 
1
1
''' 
va
 2
1
''' 
nuqtalardan
 
qoʻshma 
diametrga parallel qilib chiziqlar oʻtkazilsa, ular berilgan sirtni 
3ʻʻʻ 
va 
4ʻʻʻ

---

31 
nuqtalarda kesadi. Bu nuqtalarni tutashtiruvchi 3
'''4'''=2R 
boʻlib, natijada masala 
yechimiga ega boʻladi. Bu aylanaga simmetrik boʻlgan aylana 
4
1
'''5
1
'''=2R
boʻladi. Xuddi shuningdek 
G
w 
yoʻnalishga parallel boʻlgan oldindan berilgan 
R
radiusli aylanalar holatini aniqlash mumkin. 
Yuqorida keltirilgan ketma-ketlik yasashlar va belgilashlar asosida 23-
rasmda keltirilgan elliptik konus sirtida oldindan berilgan 
R
radiusli aylanalar 
tekisliklarining holatlari aniqlangan. Bu holda aylanalar markazini tutashtiruvchi 
toʻgʻri chiziq “qoʻshma diametr”lari elliptik konus uchidan oʻtgan boʻladi. 
Ikkinchi tartibli elliptik paraboloid, elliptik giperboloid sirtlarida oldindan 
berilgan 
R
radiusli aylanalar holatlarini yuqorida keltirilgan grafik usullar bilan 
ham aniqlash mumkin.
 
23-rasm. 
Grafik nuqtai nazardan, sirtning tartibi uni kesuvchi tekislikdagi kesimning 
tartibi bilan aniqlanadi. Ixtiyoriy tоʻgʻri chiziq orqali оʻtib, sirtga uringan 
tekisliklar soni sirtning klassini aniqlaydi. 
Qonuniy sirtlar analitik yoki grafik usulda berilishi mumkin. Qonunsiz 
sirtlar faqat grafik va jadval usulida beriladi. 
Sirtlar avtomobillar, samolyotlar, kemalar va boshqa turmushdagi buyumlar 
sirtlarini yasashda keng qоʻllaniladi. Qurilishda katta maydonlarni (basseyn, 
tenis korti, konsert saroylari, stadionlar) va hokazolar ustunsiz yopilma bilan 
taʻminlashda qobiq sirtidan foydalaniladi. Qobiq sirtining qurilish amaliyotida 
foydalanish bоʻyicha bir necha misollar keltirildi.

---

32