Ўзбекистон бадиий академияси камолиддин беҳзод номидаги миллий рассомлик ва дизайн институти

 
a b
7-расм. Арман нақшлари 
 
a b c 
8-расм. Қирғиз нақшлари 
 
 
a b c 
9-расм. Қозоқ нақшлари 

---

17 
Ўзбекистон худудидаги археалогик қазилмаларидан Хоразм, Сўғд, 
Бақтрия ва бошқа вилоятлардан нақш санъатининг ривожланганлиги маълум. 
VI-VII асрларда ибодатхоналар, қасрлар ва бойларнинг уйлари ўйма 
нақшлар ҳамда тасвирлар билан безатилган. Тантанали маросимларга 
мўлжаланган хоналардаги дабдабали ажойиб нақш, расмларни кўриб киши 
ҳайрон бўлади. Улардан бирини қарасангиз деворларда базми жамшид, ов, 
манзаралар ҳамда диний расмлар тасвирланган. Жонли махлуқлар қизил ва 
кўк ранглар билан тасвирланган. VII асрнинг охири VIII асрнинг бошларида 
Ўрта Осиёни Араблар босиб олиши натижасида қарор топган ислом дини 
ўзидан олдинги маданятнинг илдизга болта урди. Янги дин ҳамда янги ғоя 
Ўрта Осиё тасвирий ва амалий санъатига ўз таъсирини ўтказади. Жонли 
мавжудотларни акс этирилиши ман этилди. Бундай бўлишига сабаб худодан 
бошқа ҳеч ким бирор нарса яратишни у ёқда турсин ҳатто ҳудо яратган 
нарсани қайта гавдалаштиришни ҳам мумкин эмас ва бу унинг қўлидан 
келмайди, акс ҳолда мусаввир худо билан бас боғлашиб, унинг иродасига 
шак келтирган бўлади. 
Ислом талабларига бўйсуниш оқибатида жониворлар, парандалар ва 
одамларни тасвирлаш йўқолиб бориб аста секинлик билан наққошлик 
наққошлик санъати ривож топди. Араб ёзуви ўзлаштириш натижасида 
нақшлар билан унвонли ёзув услуби пайдо бўлиб, тасвирий ва амалий санъат 
ривожланади. Биноларнинг ички томонлари ганч ҳамда ёғоч ўймакорлиги 
намуналаримоҳир усталар томонидан юксак дид билан безатилган. Айниқса 
мақбараларнинг пештоқлари девор ва равоқлар ганч-нақшлар билан акс 
эттирилган.
Ота-боболаримизнинг қадимий обидаларини нафис нақшлар билан 
безар эканлар завқ билан бир қаторда улар орқали ўз орзу умидларини, 
муҳаббатларини, тилакларини куйлаганлар. Наққош усталаримиз инсон 
рухиятини жуда чуқур ва ҳар ттомонлама ўрганиб уларни ажойиб нақшу 
нигорлар билан бойитганлар. Безак берилган уйда кишилар хотиржам, 
осойишталик оғушида бўлиши, узоқ умр қуришни донишманд боболар 

---

18 
асрлар давомида ҳаётий тажрибалар асосида илғаганлар. Наққошлик санъати 
тилини билиш учун нақшнинг ҳар бир элементи ва рангларнинг рамзий 
алифбосини билмок зарур бўлган. 
Рамз арабча “ишора қилмок” сўзидан олинган бўлиб табиатни, 
воқеликни, хаётдаги кувонч ва ташвишларни, дўст ва душманларни, яхшилик 
ва ёмонликни нақш элементларини, жонли чизиқлар, ранглар орқали 
тасвирлашдир. 
Нақш элементларининг рамзий маънолари: