Ўзбекистон бадиий академияси камолиддин беҳзод номидаги миллий рассомлик ва дизайн институти

Нурота каштачилиги.
Каштачиликнинг йирик марказларидан бири 
Нурота асрлар мобайнида кашталарнинг мукаммаллиги, аниқ ифодалилиги, 
тасвир аниқлиги, ўсимликсимон нақшларнинг сержилвалиги билан бошка 
мактаблардан ажралиб туради. XIX асрда Нурота кашталари гули 
гулдасталар билан безатилиб, матонинг фонига тиғиз тўлдирилмаган. Нурота 
каштачилиги ўзининг гулларининг ранг-баранглиги билан Ўзбек кашталари 
орасида биринчи ўринда туради. Нурота каштачилгида кўпинча 
ўсимликсимоннақшлариқушлар 
шакли 
билан 
жонлантирилганлигига 
назаримиз тушади. Баъзан эса айрим жойларда одам ва ҳайвонларни 
учратишимиз мумкин. Кашталар ёркин ва нафис рангларда “босма” чоки 
билан тикилиб, чети эса “йўрма” чоки билан бостирилади. Нурота каштаси 
марказида саккиз қиррали юлдуз ва майдоннинг тўрт бурчагида катта 
гулдастали сўзаналар кенг таркалган.
21-расм

---

34 
a 
b 
 
21-расм 
Композициянинг бундай тури Нуротада “чор шоху як мох” - “тўрт шоx 
ва битта ой” деган маънони англатади. Шу турдаги сўзаналарга XIX асрнинг 
ўрталарда Нурота каштачилги томонидан яратилган, ҳозирги кунда эса 
Ўзбекистон Давлат ва санъат музейларида сақланиб келинаётган ажойиб 
сўзанани киритишимиз мумкин. Нақшлари ромб шаклида тузилган ҳамда 
тишли барглар билан безатилган “тобадони” - катакли, панжарали сўзаналар 
ҳам Нурота каштачилигининг яна бир тури ҳисобланади. Унинг катаклари 
шоxли барглар, шоxли гуллар ва коса гуллар ҳамда қушлар ва ҳайвонларнинг 
шакли билан тўлдирилган. Шундай сўзаналар ҳам борки, улар мато фонида 
айрим гулли мотивлар шаxмат тарзида жойлашган.
Самарқанд каштачилиги
. Самарқанд каштачилиги ёрқин ва ўзига 
xослиги билан алоҳида аҳамиятга эга. Буxоро, Нурота, Шаxрисабз 
каштачилиги анъаналарига яқин бўлишига қарамай, Самарқанд каштачилик 
мактаби ўзининг бадиий махобатлилиги, рангларнинг қатъийлиги ва 
тозалиги, шакллари ҳаракатчанлиги билан алоҳида ажралиб туради. 
Самарқанд кашталари Нурота ва Буxоро кашталаридан фарққилади: 
уларнинг гули йирик ва уйғундир, ҳамда кўпинча “босма” чок қўлланилган. 
Самарқанд кашталарининг асосий мотиви барглар билан ўралган доира - 
турунждан иборат. Эски кашталар кишига нозиклиги ва гулларининг xилма - 
xиллиги, батартиблиги ҳамда рангларнинг бир - бирига монандлиги билан 

---

35 
таъсир этса, янги кашталар кишиларни формаларининг кучи, ўйноқлиги, 
дадиллиги, ифодалилиги ва гулларининг ранг- баранглиги билан кишини 
мафтун этади.
Самарқанд кашталарида маxобатлилик ва фикрни очиқ ижод 
килишсезилиб туради. Буни доира-турунжларининг аник ритми, кора- 
жимжималарининг аниқ, эркин соялари таъминлайди.
 22-расм 
a 
b 
22-расм