Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети “ахборот технологиялари” факультети

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
Didaktik o'yinli mashg'ulotlarning o'ziga xos xususiyatlari 
 
Didaktik 
o'yinli 
mashg'ulotlar 
 
 
Mavzu 
mazmuni 
qanday 
bo'lganda mazkur mashg'u- 
lotdan foydalaniladi 
 
 
 
Mashg'ulotlarning 
didaktik funksiyalari 
Talabaning 
Faolivati 
Syujetli roili 
Fanning turli sohalarida 
qo'lgakiritilgan yutuqlarni 
yoritish, fanlararo 
bog'lanishlarni amalga oshirish, 
tabiatdagi va kundalik 
hayotdagi muammolarni hal 
etish imkoniyati bo'leanda 
Kundalik 
hayotdagi 
ijtimoiy 
munosabat-
larni,  tabiat  obyektlari 
vatabiiy 
hodisa-lar 
o'rtasidagi  alo-qalar  va 
bog'lanish-larni  adabiy-
badiiy tarzda yoritish 
Muayyan rollarni 
bajarish orqali 
bilim, 
ko'nikmalarni 
egallash 
Ijodiy o'yin 
Avval  o'zlashtiril-gan  bilim  va 
ko'nik-malarni 
rivojlan-tirish 
imkoniyati bo'lganda 
Muammoli  vaziyat-larni 
avval 
o'zlashti-rilgan 
bilim  va  ko'nik-malarni 
ijodiy  qo'l-lash  orqali 
hal etish 
Ijodiy 
izlanish 
orqali 
yangi 
mavzuni 
o'zlashtirish 
Ishbilar monlar 
o'yini: Auksion 
Turli  obyektlarga  tavsif  berish, 
ularni  taqqoslash  imkoniyati 
bo'lganda 
Jamiyatdagi 
ijtimoiy-
iqtisodiy  munosabat-lar 
asosida 
talabalarning 
dunyoqarashini 
kengaytirish, 
kasbga 
yo'llash 
Auksionda 
ishtirok 
etish 
orqali 
yangi 
mavzuni 
o'zlashtirish 
Konfe- 
rensiya 
Fanning 
turli 
sohala-rigaoid 
bilimlar  mujassamlashgan  va 
qo'lga 
kiritilgan 
yutuqlarni 
yoritish,  fanlararo  bog'Ian  ish-
lami amalga oshirish imkoniyati 
bo'lganda 
Qo'shimcha 
va 
ma-
halliy  materiallar  bi-lan 
tanishtirish, 
il-miy. 
ilmiy-ommabop 
adabiyotlar 
bilan 
mustaqil 
ishlash, 
yoshlarni 
mustaqil 
hayotga 
tayyorlash, 
kasbga yoilash 
«01imlar»  maqo-
mini  olib,  muay-
yan  mavzularda 
izlanishlar 
olib 
borish 
Matbuot 
konferen siyasi 
Fanning turli sohala-rini qamrab 
olgan, 
talabalarning 
avval 
o'zlashtirgan 
bilim-laridan 
foydalanish lozim bo'lganda 
Qo'shimcha 
va 
ma-
halliy  materiallar  bilan 
tanishtirish, 
dars-lik, 
ilmiy-ommabop 
adabiyotlar 
bilan 
mustaqil ishlash 
«OHmlar» 
va 
«Muxbirlar» 
maqomini 
olib 
mavzuni  o'zlash-
tirish 

---

 
 
 
I. 
O'qituvchining  kirish  so'zi.  Bunda  o'qituvchi  niashg'ulotning  mavzusi, 
maqsadi  va  vazifalari,  tegishli  rollarni  bajaruvchi  «Oiimlar»  bilan  talabalarni 
tanishtiradi. 
II. 
Ilmiy  ma'ruzalarni  tinglash.  «01imlar»  mavzu  yuzasidan  tayyorlagan 
ma'ruzalarini ko'rgazmali qurollar asosida bayon qiladilar. 
Ma'ruzalar muhokamasi. Bunda «01imlar» va guruhdagi boshqa talabaiar o'rtasida 
mavzu yuzasidan bahs-munozara o'tka-ziladi. 
Ilmiy konferensiya yakuni. O'qituvchi mavzu yuzasidan eng muhim tushuncha va 
g'oyalarni ta'kidlab, darsni yakunlaydi. 
V. 
Talabalarni  baholash.  Mashg'ulotda  faol  ishtirok  etgan  talaba  iar 
rag'batlantiriladi va reyting tizimiga muvofiq baholanadi. 
VI. 
Uyga vazifa berish. 
VII.  Mashg'ulotni umumiy yakunlash. 
«Kasb ta'limi metodlari» mavzusida o'tkaziladigan ilmiy konferensiya mashgTiloti 
quyidagi loyiha bo'yicha o'tkazilishi mumkin. Mavzu:  «Kasb ta'limi metodlari». 
Mashg' ulot ning borishi: 
I. 
Tashkiliy qism. 
II. 
Talabalarni niashg'ulotning mavzusi. maqsadi va borishi bilan tanishtirish. 
Bu  mashg'ulotni  o'tishdan  bir  haft  a  oldin  talabalarni  4  ta  guruh-ga  ajratamiz  va 
ularga  pedagogika  fani  sohasida  faoliyat  ko'rsatayotgan  «01imlar>>  maqomini 
beramiz. 
III. 
Yangi  mavzuni  o'rganish:  Talabaiar  guruhi  o'z  mutaxassis  liklariga  tegishli 
bo'lgan quyidagi mavzulardan biri bo'yicha ma'ruza tayyorlaydi. 
Kasb ta'limi metodlari va ularning tavsifnomasi. 
Rcproduktiv va muammoli izlanish metodlari. 
Ishlab cliiqarish jarayonida interfaol metodlar. 

---

Har  bir  yo'nalish  bo'yicha  «01imlar»  maqomini  olgan  talabaiar  o'zlariga  tegishli 
mavzu  bo'yicha  ko'rgazmali  qurollar  asosida  qo'shimcha  materiallardan  foydala 
ngan  holatda  ma  ruza  qiladilar.  Ma'ruzalar  tugagach,  talabaiar  o'rtasida  balls  va 
munozara  o'tkaziladi.  Quyida  didaktik  o'yin  texnologiyasining  konferensiya 
metodidan foydalanilgan niashg'ulotning texnologik xaritasi keltirilgan. 
 
 
 
Texnologik bosqichlar 
O'qituvchining faoiiyati Talabaning faoiiyati 
I bosqich. 
Talabalarni  
Mashg'ulotning mavzusi, 
Tashkiliy 
niashg'ulotning 
mavzusi. 
maqsadi. borishi va 
qism. 
maqsadi, borishi bilan  bajarilishi kerak bo'lgan 
5-daqiqa. 
tanishtiradi. 
topshiriqlarni anglaydi. 
 
 
 
11 bosqich. 
Bajariladigan o'quv 
Bajariladigan o'quv 
Talabalarning 
 
topshiriqlari 
va 
ularning 
topshiriqlari yuzasidan 
bilish faoliya- 
didaktik maqsadi bilan  ko'rgazmalar va didaktik 
tini tashkil 
talabalarni tanishtiradi.  maqsadni anglaydi. 
etish, 
 
 
5-daqiqa. 
 
 
Ill bosqich 
Talabalardan 
«01imlar» 
O'quv faoliyatini tashkil 
Yangi 
guruhlarini va ularning  etadilar, «01imlar» 
mavzuni 
mustaqil ishlash 
guruhiga berilgan 
o'rganish, 
jarayonini tashkil etadi.  topshiriqlarni bajaradilar. 
60-daqiqa. 
O'quv materialini 
1-guruh 
 
topshiriqlar yordamida  2-guruh 
 
mustaqil 
o'zlashtirilishini 
3-guruh 
 
ta'minlaydi. 
4-guruh 
 
Har 
bir 
guruhning 
o'quv 
Har bir guruh o'quv 
 
materiali yuzasidan 
materiali yuzasidan 
 
tayyorlagan 
ma'ruzalarini 
ma'ruzalar tayyorlaydi. 
 
tinglaydi. 
Talabaiar bilan 
 
Ma'ruza yakunida 
o'tkaziladigan savol- 
 
talabaiar bilan savol- 
javob, bahs-munozarada 
 
javob. 
o'quv 
bahsi 
o'tkazadi. 
faol ishtirok etadi. 
IV bosqich. 
Talabaiar faoliyatini 
O'quv faoiiyati va 
Natijani tali 1 i 1 
tahlil qiladi, ularga 
erishilgan natijani tahlil 
qilish va 
mustaqil va ijodiy ish 
qiladi va baholaydi. 
yakunlash. 
topshiriqlami beradi. 
Mustaqil ish va ijodiy 
10-daqiqa. 
 
topshiriqlarni oladi. 
 
 
 
 
 

---

V. 
Mashg'ulotni umumiy yakunlash. 
VI. 
Uyga vazifa berisli. 
Talabalarning  ijodiy  izlanishi,  mantiqiy  fikrlashini  rivojlanti-rish  va  qo'shimcha 
bilim olishga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishda  ijodiy o'yinlar  muhim ahamiyatga 
egadir. 
Ta'lim  jarayonida  vujudga  keltirilgan  muammoli  vaziyatlarni  ta-labalar  o'zaro 
hamkorlikda awal o'zlashtirgan bilim, ko'nikma va malakalarini ijodiy qo'llanish va 
izlanish  orqali  hal  etishga  zamin  tayyorlaydigan  didaktik  o'yinlar  ijodiy  o'yinlar 
deb ataladi. 
Ijodiy  o'yinli  mashg'ulotlardan  «Kasb  pedagogikasi»  fanini  o'qi-tishda  va  «Kasb 
ta'limi  muassasasini  boshqarish»  mavzusini  o'rga-nishda  foydalanish  mumkin. 
Bunda  talabalar  teng  sonli  guruhlar-ga  ajratilib,  ularga  shartli  ravishda 
«Boshqarma boshlig'i», «Kasb-hunar kolleji rahbari», «Akademik litsey direktori» 
deb nom beri-ladi. Bu erda mutaxassislarning har qaysi guruhi ijodiy izlanib, kel-
gusidagi islilarini rejalashtirishgao'rganadilar. O'qituvchi tomonidan tavsiya etilgan 
topshiriqlarni bajarib, dalil va isbotlar asosida o'z javoblarini bildiradilar. 
Ijodiy  o'yin  mashg'ulotlarida  guruhdagi  barcha  talabalar  hamkorlikda  ishlaydilar, 
avvalgi mashg'ulotlarda o'zlashtirgan bilimlarini yangi vaziyatlarda qoilaydilar. Bu 
esa ularda o'z bilim va iqtidoriga nisbatan ishonch hissini uyg'otadi. 
Quyida  «Kasb  ta'limi  muassasasini  boshqarish»  mavzusidagi  ijodiy  o'yinli 
mashg'ulotning qisqa stsenariysi keltiriladi. 
Mavzu: «Kasb ta'limi muassasasini boshqarish*. 
Mashg'ulotning borishi: 
I. 
Tashkiliy qism. 
II. 
Talabalarni mashg'ulotning mavzusi, maqsadi va borishi bilan tanishtirish. 
III. 
Yangi mavzuni o'rganish. 
Yangi  mavzuni  o'rganishdan  oldin  guruhdagi  talabalarni  teng  sonli  3  ta  guruhga 
ajratiladi. 
Birinchi  guruh  talabalari  «0'rta  maxsus,  kasb-hunar  ta'limi  markazi  boshlig'i» 
maqomini  olib,  kelgusida  «0'rta  maxsus,  kasb-hunar  ta'limi»  faoliyatini 
rejalashtirishni  o'rganadilar.  Shu  bo'yicha  ma'ruza  tayyorlaydilar  va  quyidagi 
jadvalni toidiradilar. 
 
¹ 
Toshkent shahrining 
geografik va demografik 
shart-sharoitlarini va tegishli 
sohadagi mutaxassislarga 
bo'lgan mahalliy 
ehtiyojlarini 
Hisobga  olgan holda 
O'MKHT muassasalarini 
tashkil etish yuzasidan 
takliflar ishlab chiqish. 
Ta'lim 
muassasasini 
boshqarish 
bo'yicha 
ko'rsatmalar 
Izoh 
1. 
 
 
 
2. 
 
 
 

---

3. 
 
 
 
4. 
 
 
 
 
Ikkinchi  guruh  talabalari  «Iqtisodiyot  kasb-hunar  kollejining  rahbari»  maqomiga 
ega  bo'lib,  kollej  faoliyatini  kelgusida  rivojlanti-rish  maqsadida  rejaga  kiritilgan 
ishlarni umumlashtirib. ma'ruza tayyorlaydilar va quyidagi jadvalni to'ldiradilar. 
 
¹ 
lqtisodiyot yo'nalishi 
bo'yicha kasb-hunar 
kollejining istiqbol ish 
rejasini ishlab chiqish 
Ta'lim 
muassasasini 
boshqarish 
bo'yicha 
ko'rsatmalar 
Izoh 
1. 
 
 
 
2. 
 
 
 
 
Uchinchi  guruh  talabalari  «lqtisodiyot  akademik  litsey  direk-tori»  maqomiga  ega 
bo'lib,  akademik  litsey  faoliyatini  kelgusida  rejalashtirishni  o'rganadilar  hamda 
ma'ruza tayyorlaydilar va quyidagi jadvalni to'ldiradilar. 
 
¹ 
lqtisodiyot yo'nalishi 
bo'yicha 
akademik litseyning 
istiqbol 
ish rejasini ishlab chiqish 
Ta'lim 
muassasasini 
boshqarish 
bo'yicha 
ko'rsatmalar 
Izoh 
1. 
 
 
 
2. 
 
 
 
 
«Rahbarlar»  kelgusida  bajarishi  mumkin  bo'lgan  ishlarni  rejalash-tirganlaridan 
so'ng. ko'rgazmali qurollar asosida ma'ruzalarini bayon qiladilar. Guruhlar o'rtasida 
savol-javob, bahs va munozara o'tkaziladi. 
IV. 
Talabalarning  o'zlashtirgan  bilimlarini  nazorat  qilish  va  rey  ting  tizimi 
asosida baholash 
V. 
Mashg'ulotni yakunlash. 
VI. Uyga vazifa berish. 
«Ta'lim  muassasasini  boshqarish»  mavzusidagi  didaktik  o'yin  texnologiyasining 
ijodiy o'yin metodidan foydalanilgan tnashg'ulot-ning texnologik xaritasi 
 
 
 
 
 
 
 

---

Texnologik 
bosqichlar 
O'qituvchining 
faoliyati 
Talabaning faoliyati 
I bosqich.  Talabalarni 
Mashg'ulotning 
mavzusi, 
Tashkiliy 
mashg'ulotning 
mavzusi, 
maqsadi, borishi va 
qism, 
maqsadi, 
borishi 
bilan 
bajariladigan 
5-daqiqa. 
tanishtiradi. 
topshiriqlarni 
anglaydi. 
II bosqich.  O'quv 
topshiriqlarining 
O'quv 
topshiriqlarining 
Talabalarni
ng 
didaktik 
maqsadi 
bilan 
didaktik maqsadi 
bilish 
faoliya- 
talabalarni 
tanishtiradi. 
yuzasidan 
ko'rsatmalarni 
tini tashkil   
anglaydi. 
etish, 
 
 
5-daqiqa. 
 
 
Ill bosqich.  Talabalardan 
«rahbarlar» 
O'quv 
faoliyatini 
tashkil 
Yangi 
guruhlarini 
va 
ularning 
etadi. 
«Rahbarlar» 
guruhi 
mavzuni 
mustaqil ishlash 
berilgan 
topshiriqlarni 
o'rganish,  jarayonini 
tashkil 
etadi. 
bajaradilar. 
60-daqiqa.  O'quv 
dasturidan 
o'rin 
l-guruh«0'MKHTB 
 
olgan topshiriqlarni  bosh!ig'i» 
 
mustaqil 
o'zlashtirilishini 
2-guruh 
«Kasb-
hunar 
 
ta'minlaydi. 
kolleji direktori» 
 
«Rahbarlar» 
uchrashuvi 
3-guruh «Akademik 
 
guruhini 
tashkil 
etadi. 
litsey direktori» 
 
Har 
bir 
o'quv 
materiali 
«Rahbarlar» 
uchrashuvi 
 
yuzasidan 
tayyorlagan 
guruhida 
ishtirok 
etadi. 
 
ma'ruzalarini 
tinglaydi. 
Har  bir  guruh  o'quv 
materiali  yuzasidan 
ma'ruzalar 
tayyorlaydi. 
IV bosqich. Talabalar  faoliyatini 
tahlil 
O'z  o'quv  faoliyati 
va 
Erishilgan  qiladi, 
ularga 
mustaqil va 
erishilgan  natijasini 
tahlil 
natijani 
tahlil 
ijodiy 
ish 
topshiriqlarni 
qiladi va baholaydi. 
qilish va 
beradi. 
Mustaqil  va  ijodiy 
ish 
yakunlash,   
topshiriqlarini oladi. 
0-daqiqa. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
nadi va ular majburiy (past), zaruriy (o'rtacha) va maqsadga mu-vofiq (engyuqori) 
ko'rsatkichlarga ega boiadilar. 
Harqanday 
pedagogik 
texnologiya 
qo'llanilishida 
didaktikaning 
asosiy 
vayordamchi tamoyillari (prinsiplari), albatla, amal qiladi: 
ma'lumdan noma'lumga; 
oddiydan qiyinga yoki murakkabga; 
aniqdan mavhumroqqa (abstraktga); 
kuzatishdan nazariy umumlashmalarga; 
- 
umumiy yoki odatdagidan xususiyga yoki noodatdagiga va boshqalar. 
Ayrim 
faol 
pedagogik 
texnologiyalar 
tavsifi 
haqida 
ma'lumotlar 
keltirilgandaularning qiyosiy bahosi oydinlashadi. 
Ma'ruza.  Ma'ruza  o'qitishning  eng  keng  tarqalgan  shakli  bo'lib,  pedagogik 
faoliyatda  yetakchi  o'rinni  egallaydi.  U  o'qituvchi  meh-natining  oliy  shakli 
darajasida e'tirof etiladi. Uni bir tomonlama aloqaning ko'rinishi, deb ham ataladi. 
Bunda o'qituvchining faolligi va tinglovchilarning nofaolligi ko'zda tutiladi. Biroq 
munozara shak-lida bayon etiladigan ma'ruza eng faoi pedagogik texnologiya ele-
mentidir.  Munozarali  ma'ruzada  tinglovchilarning  faolligi  juda  yuqori  bo'lishiga 
erishish mumkin. 
Iqtisodiyot  o'quv  predmetlarini,  odatda,  ko'proq  ma'ruzalar  tarzida  bayon  etiladi. 
Chunki bunday kurslar ko'proq nazariy yoki umumlashtiruvchi xarakterga tabiatan 
ega  bo'ladilar.  Pedagogik  ter-minologiya  nuqtai  nazaridan  ularni  bilish,  aqliy 
umumlashtirish mashg'ulotlari deb hisoblash mumkin. Bunda metodikaning barcha 
boshqa metodlari kamroq satnarali bo'lib qoladilar. Ma'ruzani tash-kil etish paytida 
o'qituvchi  o'quv  predmetining  eng  muhim  jihat-larini  alohida  ta'kidlash  evaziga 
muvaffaqiyat  qozonishi  mumkin.  Ma'ruzada  tinglovchilar  boshqa  samarali 
metodlar  bilan  o'qitil-gandagi  kabi  tayyorgarlik  (bilim)  oladilar.  Faol  metodika 
yordamida  o'qilgan  ma'ruzalar  davomida  tinglovchilarni  faollashtirish  evaziga 
o'qitish  jarayoniningteng  huquqli  ishtirokchilariga  aylantirish  mumkin.  Bunda 
o'quv materiali tez va soz o'zlashtiriladi. 
Ma'ruzani  faol  tadbirga  aylantirish  uchun  uning  mavzusi  va  tuzil-masi  orasidagi 
bog'lanishning yechimini topish zarur bo'ladi. Ma'ruzalar o'quv predmetining bosh 
masalasi  ko'nikma  hosil  qilish  emas,  balki  bilim  o'zlashtirish  bo'lganidagina 
samara  beradi.  O'qitishning  barcha  mavjud  masalalarini  uch  guaihga  ajratish 
mumkin: 
bilimlar; 
ko'nikmalar; 
ko'rsatmalar. 
O'qitish  masalalaridan  kelib  chiqqan  holda  uning  metoditanla-nadi.  Agar  ta'lim 
jarayonida  tavsiflash,  yodga  tushirish,  sanab  o'tish,  kategoriyalar  bo'yicha 
taqsimlash,  ta'riflar  keltirish,  baholash  va  tushuntirish  kabi  didaktik  maqsadlar 
amalga  oshirilishi  lozimboisa,  albatta,  ma'ruza  shaklidagi  o'quv  mashg'ulotlari 
tashkil etilishi maqsadga muvofiqdir. Hayot bilan, kundalik turmush bilan. muhim 
voqealar  bilan  aloqadorlikda  bayon  etilgan  ma'ruza  materiali  oson  o'zlashtiriladi. 
Suzishni  yoki  avtomobil  boshqarishni  ma'ruza  mashg'uloti  yordamida  o'rgatib 

---

bo'lmasligi  ravshan.  Shu  boisdan,  uquv  va  ko'nikma  hamda  malaka  egallanishi 
birinchi  o'rinda  turadi-gan  faoliyatda  ma'ruzaning  tutgan  o'rni  juda  kichikdir. 
Nazariy  bilimlar  va  dunyoqarash  ahamiyatiga  ega  bo'lgan  ma'lumotlar  ma'ruza 
yordamida berilishi maqsadga muvofiqdir. 
Ma'ruza 
davomida 
o'qituvchining 
xatti-harakatlari, 
imo-isho-ralari, 
nutq 
komponentlari  muhim  rol  o'ynaydi.  Ma'ruzachi  audi-toriya  bilan  yaxshi  aloqa 
o'rnatishi  uchun  uning  dinamik  siljib  turi-shi  tavsiya  etiladi.  Ovoz  ohangining 
o'zgarishi  va  o'rinli  pauzalar  ham  yordamchi  omillarga  aylanadi.  Bayon 
mo"tadilligining  o'zgarishi,  o'rinli  kalimalarning  galma-gallanishi,  qiziqarli 
ma'lumot-larning  bezak  tarzida  ishlatilishi  katta  ahamiyatga  ega.  Ma'ruzaning 
to'laqonliligi  ko'rgazmali  vositalardan  qay  darajada  foydalanilishiga  ham 
bog'liqdir.  Rasmlar,  jadvallar,  plakatlar,  diagrammalar,  mod-diy  obyektlar  va 
AKTning  turli  elementlaridan  o'rinli  foydalanish  ma'ruzaning  ta'lim  beruvchi, 
tarbiyalovchi va rivojlantiruvchi quv-vatini oshiradi. 
Har qanday ma'ruza tarkiban uch qismdan iborat bo'ladi: 
kirish; 
asosiy qism; 
xulosa. 
Ma'ruza  turlari  pedagogning  mahoratiga  bog'liq  ravishda  turfa  ko'rinishlar  va 
mazmunga  ega  bo'ladi.  Ma'ruzaning  pedagogik  sama-rasi  o'qitishning  barcha 
tashkiliy shakllariga qiyoslanganda eng yuqori bo'ladi.