Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Тоза таваккалчиликнинг асосий сабаби бўлиб табиий офатлар, 
урушлар, бахтсиз ходисалар, жиноий харакатлар ва ташкилотларни ишга 
лаёкатсизлиги ва бошқалар бўлиши мумкин. 
Спекулятив таваккалчилик (баъзида адабиётларда у динамик ёки 
тижорат таваккалчилик деб юритилади)-бу тадбиркор учун кутилаётган 
натижаларга нисбатан қўшимча даромад ҳамда йўқотиш-зарар ҳам 
келтириши билан характерланади. Унинг асосий сабаблари-солиқ 
конунчилигига ўзгаришлар киритиши валюта курси ҳамда бозор 
конъюктураларидаги ўзгаришлар бўлиши мумкин. 
Синфий гурухларига кўра кенг таркалган вужудга келиш сохасига 
кўра таваккалчилик бўлиб унинг асосида фаолият доираси ётади. 
Таваккалчиликнинг пайдо бўлишини асосий хусусияти нафақат фаолият 
доираси қандай илова қилиниши, қолаверса аниқ субъект таваккалчилик 
фаолиятини қандай амалга ошираётгани билан боғлик. 
Аслида тадбиркорлик фаолияти қуйидаги асосий турларга ажратилади: 
Ишлаб чиқариш -унда тадбиркор, тадбиркорлик омиллари сифатида меҳнат 
қуроллари ва предметлари, ишчи кучидан бевосита фойдаланиб, кейинчалик 
истеъмолчиларга сотиш учун-товар, иш, хизмат, информация ҳамда 
маънавий қимматли махсулотларни ишлаб чиқариш тижорат тури-унда 
тадбиркор воситачи сифатида бир шахсдан тайёр товарни сотиб олиб 
истеъмолчига сотади. Унда даромад товар нархига кўйилган устама нарх 
ҳисобида вужудга келади. 
Молиявий тури - тижорат тадбиркорлигининг хусусий тури бўлиб 
унда олди-сотди предмети сифатида тадбиркор томонидан истеъмолчига 
сотиладиган пул ёки кимматбахо ёки унга бериладиган кредит мисолида 
қоғозлар қатнашади. Молиявий ёки (кредитни молиявий) табиркорлик-бу 
моҳиятига кўра бир пул маблағни иккинчисига маълум хак эвазига ва 
муддатига бериб қуйишида ифодаланади. Молиявий тадбиркорнинг 

---

20 
даромади молиявий ресурсларни сотиш натижасида оладиган фоиз ставкаси 
яъни қўшимча қийматда шаклланада. Бундай тариф ҳамма учун кенг 
камровли бўла олмайди.
Суғурта фаолияти унда тадбиркор маълум бир миқдордаги тулов 
эвазига истеъмолчини (суғурталовчи) кутилмаган офатлардан мол мулки 
хаёти ва қимматликлари кўриши мумкин бўлган зарар миқдорини қоплашни 
кафолатлайди. Тадбиркор (суғурталовчи) фақатгина маълум холлардагина 
қайтарилувчи суғурта бадалини йиғади. Бундай алохида холларнинг юзага 
келиш эхтимоли жуда паст бўлган қисми тадбиркорлик даромадини ташкил 
этади.