Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Рискни бошқариш 
1. Хавфни камайтириш
2. Хавфнииг олдини олиш
1.1. Ахборот тизимини яхшилаш 
• ахборот олишни яхшилаш; 
• ахборотни қайта ишлашни яхшилаш; 
• ахборот гамлашни яхшилаш; 
2.1. Хавфни чегаралаш 
• зарар куриш хавфини чегаралаш;
• зарарни коплаш;
• риск ва хавфга эхтиёткорона 

---

60 
• 
алокдни яхшилаш. 
1.2. Фойдани ҳисоб қилиш 
• эластикликни ҳисоблаш; 
• режага ўзгартиришлар киритиш; 
• муқобил режаларни тўзиш
1.3. Техник воситаларни шакллантириш. 
• меҳнатни мухофаза қилиш,
• 
хавфсизликни таъминлаш; 
• огохдантирувчи белгиларни урнатиш; 
• 
техника созлигини таъминлаш;
ёндошиш.
2.2. Хавфни бошқалар зиммасига 
юклаш
• хавф ва унинг оқибатида 
курилган зарарни учинчи шахс 
(кредиторлар, 
хамкорлар, 
истеъмолчилар, давлат) зиммасига 
юклаш;
• зарарни қоплаш учун суғypтa 
шартномаларини тузиш.
Рискни бошқаришда асосан икки усул қўлланилади: 
• Рискни огохлантириш ва уни чегаралаш усули.
• Зарарни қоплаш усули.
Рискни пасайтириш усуллари қуйидагилардан иборат:
• Қоpop қабул қилиш муқобилларини ва риск даражасини обдон 
экспертизадан ўтказиш.
• Рискнинг муайян даражасини белгилаш (лимитлаш), яъни муайян қарорни 
қабул қилиш билан боғлиқ бўлган харажатлар суммасини ўрнатиш.
• Қарздорнинг мажбуриятларини бажарилишини таъминлаш учун турли-
туман кафолат ва қарз операцияларидан фойдаланиш.
Рискни тақсимлаш орқали камайтириш усулларидан бири – 
диверсификациялашдир. Унинг моҳияти бир-бири билан боғлиқ бўлган 
турли хилдаги фаолият кўринишлари ўртасида капитал қўйилмаларни ва 
товар-моддий ресурсларни тақсимлашдан иборат. Агар риск оқибатида бир 
фаолият туридан зарар кўрилса, бошқасидан кўрилган фойда ҳисобидан уни 
қоплаш мумкин.
Диверсификациялаш ишлаб чиқариш, тижорат ва инвестиция фаолияти 
соҳаларида рискнинг даражасини камайтириш имконини яратади. Уни 
диверсификациялаш қуйидаги йўллар билан амалга оширилиши мумкин: 

---

61 

капитал сарфларни бир нечта фаолият турларига бўлиб сарфлаш; 

ҳар хил турдаги юқори даромад келтирадиган қимматли қоғозларга 
инвестиция қилиш; 

моддий-техник таъминоти бўйича ташқи шерикларнинг сонини 
кўпайтириш; 

турли сигментларни қамраб олган бозор ва истеъмолчиларнинг 
талабига мос товарлар ишлаб чиқариш; 

бозор конъюктураси ва истеъмолчилар сигментига мос келувчи 
турли баҳо сиёсатини юритиш; 

товар-моддий заҳираларни бир нечта жойда бўлиб асраш ва ҳоказо. 

юкори даражадаги фойда олиш, риск хавфини ошириб юборишни 
назарда мулжал олиш;

кутилиши мумкин бўлган зарар олдини олиш ва уни аниқлашнинг 
самарали назорат қилиш тизимни қўллаш. 
Амалиётда диверсификациялаш рискни фақат камайтириши эмас, 
аксинча ошириши ҳам мумкин. Тадбиркор ўз маблағини самарасиз ишлаб 
чиқариш фаолиятига сарфлаган тагдирда риск эҳтимоли ортади. 
Иккинчи усул, яъни зарарни қоплаш учун қуйидага тадбирлар амалга 
оширилади:
• махсус захира ва суғурта фондларини ташкил қилиш;
• рискни суғурта ташкилотларида cyгypтa қилдириш.
Тадбиркорлик таваккалчилигини пасайтиришнинг яна бир усули бу 
рискни тақсимлаш ёки бирлаштириш йўли билан йўқотишларни 
қисқартириш ҳисобланади.