Ўзбекистон алоқа ва ахборотлаштириш агентлиги тошкент ахборот технологиялари университети

Ахборот тизимининг вазифаси. Ахборотларга асосланган, мақсади олдиндан белгиланган ва шу мақсадга эришиш дастури ишлаб чиқилган бошқарилувчи жараёнга мақсадли таъсир кўрсатиш — қарор қабул қилиш деб аталади. Қарорнинг шакилланиш жараёни эса — қарор қабул қилиш жараёни деб юритилади. Ташкилотни бошқариш доирасида меҳнат тақсимотига мувофик қабул қилинадиган қарорлар бошқарувнинг у ёки бу вазифасига киради.
Қарор қабул қилиш жараёнини таъминлаш, яъни айнан, керакли ахборотни керакли вақтда ва керакли жойга тақдим этиш - ташкилот ахборот тизимининг асосий вазифаларидан биридир. Шу боис ҳам қарор моҳияти, уни қабул қилиш жараёни, қарор қабул қилишнинг барбод бўлиши ташкилотнинг ахборот тизими фаолиятига, у ерда қўлланиладиган технологияга сезиларли таъсир қилади ва ҳатто ахборот тизимининг бутун бошли синфи - қарор қабул қилиш тизимини шакллантириш заруриятини келтириб чиқаради.
Ташкилотни бошқаришнинг юкорида куриб чиқилган тизими албатта, унта кибернетик нуктаи назардан ёндашувига кўра белгиланган. Агар бошқарув тизими ҳақида айрим мавхумликларсиз гапирадиган бўлсак, юқорида қайд этилганлардан ташқари ташкилотнинг бошқарув тизимига унинг ташкилий таркиби, ходимлар, вазифани бажариш чораларини кўриш, ташкилотнинг ички маданияти ва ҳоказо омиллар таъсир кўрсатади.
Хўш, таъсир кўрсатиш нима дегани? Бу ахборот тизимида қандай ахборот мавжудлиги, у қандай сақланиши, қай йўсинда қайта ишланиши, ушбу тизим қандай ишлаши ва ҳоказоларни олдиндан белгилашни англатади.

Компьютер тизимларининг архитектураси ва классификацияси. Компьютер тизимларини функционал ва структуравий ташкил этиш ҳамда уларнинг хусусиятлари.

Режа:

1. 
   Архитектура тушинчаси.
   
2. 
   Архитектура сатҳлари.
   
3. 
   Фон Нейман архитектураси.
   

«Система архитектураси» термини тез-тез кичик ва кенг маънода ишлатилинадиган сўздир. Кичик сферада архитектура, командалар ”буйруқлар” (набори) тўплами, маъносини англатади. Буйруқлар тўплами архитектураси системанинг аппаратли ва дастурий таъминоти орасидаги чегарада ҳизмат қилиб, дастурлар ва комплятор ишлаб чикувчиларга намаён бўлади. Буни тез ишлатиладиган терминлар сафига қўшишимиз мумкин.
Кенг маънода архитектура сўзи - тизим структурасини, компьютернинг юқори сатҳидаги аспектларини, масалан система хотирасини, система шинаси структурасини, киритиш-чиқариш структурасини қамраб олади.



1-расм. ЭХМ архитектураси.

Ҳисоблаш тизимларида “архитектура” термини – амалга оширилаётган системаларда сатҳлар ўртасида функцияларни бўлиш(тақсимлаш), худди шу сатҳлар чегараси аниқлигида, ишига мос ҳолда функциялар бўлинишини аниқлаш маъносини қамраб олади. Юқоридаги фикр мулохазалардан кўриниб турибдики, ҳисоблаш тизимларининг архитектураси кўп сатҳли тузилишдан иборат эканлиги.

Архитектуранинг 1-сатҳи:-маълумотларни қайта ишлагаётганда система тўлиғича қандай функция бажаради ва ташқи муҳит қандай натижага шай (фойдаланувчи, оператор, МБ админстратори ва бошқалар). Система ўзаро харакатни ташқи мухит билан интерфейслар тўплами орқали бажаради. Улар тиллар (оператор тили, дастурлаш тили, топшириқларни бошқарувчи тиллар) ва система дастурлари (утилит дастурлар, тахрирлаш датурлари, тартиблаш, ахборотни сақлаш ва тиклаш дастурлари). Кейинги навбатдаги интерфейслар ички дастурий таъминотнинг сатҳини чегаралашни аниқлашга имкон беради. Масалан: мантиқий ресурларни бошқариш сатҳи – МБ бошқариш, файлларни, вертуал хотирани, тармоқда телеқайта ишлаш каби функцияларни амалга оширишни қамраб олади. Физик ресурсларни бошқариш сатҳи - ташқи функцияларни ва тезкор хотирани бошқариш, процессларни бошқариш (системада бажариладиган) ва бошқаларни қамраб олади.
Архитектуранинг 2-сатҳи:система чегараси чизиқларини яъний системанинг дастурий ва аппаратли таъминотлари орасидаги чегарасини аниқ кўрсатади. Бу тушинчани такомиллаштириб: физик системанинг алоҳида қисмига функциялар бўлиниши деб қарашимиз мумкин. Масалан: айрим интерфейслар марказий процессор қандай ишларни амалга оширишини аниқласа, айримлари процессорнинг киритиш-чиқаришини.
Архитектуранинг 3-сатҳи : киритиш-чиқариш процессорлари ва ташқи қурилмалар контроллерлари орасидаги функция чегарасини аниқлайди. Ўз навбатида системада ишлатилинадиган контроллерлар ва киритиш-чиқариш қурилмаларининг ҳам чегарасини аниқлайдилар (терминаллар билан, модем билан, накопителлар билан ва бошқалар). Архитектура бу сатҳи кўпинча физик киритиш-чиқариш архитектура деб юритилади.