Œзбекистан республикаси олий ва œрта махсус таълим вазирлиги

М
(s)
 
)
(
g
Hs
M





(3) 
бу ерда M
(s)
– қаттиқ металл; M
(g)
- атомларнинг газ ҳолати; ∆Hs – стандарт 
шароитда сублимация иссиқлиги. 
Агар кимѐвий бирикмалардан эмиссия қурилаѐтган бўлса, газ ҳолатга 
ўтишда, юқоридаги қўшимча тарзда, бирикманинг ҳосил бўлиш иссиқлигини, газ 
анионининг диссиоциацияланиш иссиқлигини ва катоннинг сублимация 
иссиқликларини ҳисобга олиш керак. 
)
(
2
)
2
/
(
)
(
2
)
(
/
)
(
)
/
4
(
)
(
)
2
/
(
g
Hd
x
y
Hf
g
s
x
Hs
s
у
х
A
x
g
M
A
x
y
M
А
М










 





(4) 
бу ерда ∆H
f 
- , бирикма ҳосил бўлиш иссиқлиги: ∆Hd2 – икки атомли газ 
анионининг диссоциацияланиш иссиқлиги битта атомга тўғри келувчи боғланиў 
энергиясини (А) формуладан аниқланувчи учта иссиқлик энергиялари 
йиғиндисини газ ҳолатдаги атомлар миқдорига бўлиш билан аниқланади. 

---

100 
Андерсон ионларнинг вакуумга чиқишини тўғридан-тўғри атомлар 
чангланиши ва жисмнинг сирт олди қатламидаги электронларнинг ўтиш 
эҳтимоли билан боғлайди. Иккиламчи атомларни металлардан ҳам, 
бирикмалардан ҳам чиқишини жуфт тўқнашувлар моделидан фойдаланиш ва 
жисм атомларининг боғланиш энергиясини хисобга олган ҳолда ҳисоблаш 
мумкин. 
Мусбат 
ионлар 
чиқиши 
сирт 
қатламидаги 
электронлар 
концентрациясига тескари мутаносибдир. Шунинг учун, агарда сирт 
электроманфий газлар ионлари билан бомбардимон қилиш натижасида 
тақиқланган соҳаларида кенг кимѐвий бирикмалар ҳосил бўлса, мусбат ионлар 
эмиссияси ортишини кузатишимиз керак. Бу моделдан келиб чиқадики, агар 
электронларнинг текширилаѐтган сиртдан чиқишини ошириш имконияти 
топилса аниқ элементлар учун иккилачи ионлар чиқишини ҳам ошириш мумкин. 
Иккиламчи ион эмиссия материалнинг чиқиш ишига, элементнинг ионланиш 
потенциалига ва ўрганилаѐтган атомланинг электронларга моѐиллигига боғлиқ 
бўлади.
Юрела модели: Юрела ўзининг иккиламчи ион эмиссия назариясиниг 
асосига номувозанат сиртдаги ионланишнинг термодинамик механизми 
моделини олди. Унинг фикрича, чангланган заррачаларнинг ионланиш даражаси 
чангланиш маркази ҳароратининг ҳақиқий қиймати билан аниқланади. Бу локал 
ҳароратлар тахминан 11000 К га тенг. Ионлар ва нейтрал заррачалар энергия 
бўйича тақсимотнинг асосий ифодаси қуйидагича; 
a
i
W
d
W
d
2
2
/
1
2
2



(5) 
бу ерда W
i
ва W
α 
– чанглатилган ионлар ва атомларнинг йўналтирилган 
кетма-кет тўқнашувлар натижасида ҳосил бўлиш эҳтимоллари, 
2
– иккиламчи 
ионлар энергияси, – ионий коэффициент.

---

101 
1-тасвир 
2-тасвир 
Энергия бўйича тақсимот қонуниятларини ўрганиб, Юрела бир зарядли 
ионларнинг у энергиялари учун учта соҳани – ажратиб кўрсатади: 0-10, 10-100 ва 
100дан 
2 
гача. Ионларнинг энергия бўйича тақсимотининг бу соҳалардан 
кўриниши элементни кимѐвий хусусиятларига боғлиқ экан. Молкуляр ташкил 
этувчининг тақсимоти кенглиги асосий ташкил этувчи бўлмиш бир карра 
зарядланган ионлар тақсимот кенглигидан доим кичик бўлади. Кўп марта 
зарядланган ионларнинг тақсимот эгри чизиғи кенглиги эса бир карралигидан 
анча катта бўлади. Ионларнинг ўртача энергияси тақсимот эгри чизиғи 
кўринишига боғлиқ бўлиб, бир атомли ионлар учун 10-100 эВ оралиқда, икки 
атомли учун эса 10 эВ дан кам бўлади. 

---

102 
Шроер модели: Шроер тассавурида уриб чиқарилган атом сиртини нейтрал 
ҳолда тарк этади ва атомнинг валент электронларини металлнинг ўтказув 
соҳасидаги тўлмаган сатҳларга квантмеханик нодиабатик ўтиши ҳисобига жуда 
кичик ионланиш эҳтимолига эга бўлади. 
Муалиф ўз назариясининг хулосаларини идеал тоза металл сирни ѐки 
моноқатлам адсорбланган газ учун қўлланишни таклиф этади. 2-тасвирда 
―металл-вакуум‖ чегарасининг энергия диаграммаси берилган. Дастлаб 
чангланаѐтган атомнинг валент электрони металлнинг ўтказув соҳасида ѐтади. 
Металл чегарасидан узоқлашаѐтганда валент электроннинг тўлқин функцияси 
астасекин эркин атомнинг асосий холатидаги электрон функциясига айланиб 
боради. Бундан ташқари эркин атомнинг таъсирлашган ҳолатига тўғри келувчи
ўтишлар ҳам бўлиши мумкин. 2-тасвирда – электроннинг дастлабки тўлқин 
функцияси; 
f
– электроннинг охирги тўлқин функцияси.; Е
f
– Ферми энергияси; 
– чиқиш иши; – эркин атомнинг ионланиш энергияси; ∆Е – электроннинг 
дастлабки ва сўнгги энергиялар фарқи. Атомнинг ионланишига олиб келадиган 
ўтиш эхтимоли; 


h
tdt
t
E
i
t
E
t
r
i
t
t
r
R
f
/
)
(
exp
))
(
/
)
)
,
(
/
)
,
(
((








(6) 
Адиабатик таҳмин ѐрдамида чамаланиши мумкин. Охирги тўлқин функция 
f 
юқорида айтилган ҳолатларнинг бирини характерлайди. Электроннинг 
дастлабки тўлқин функцияси 
i 
вақт билан аста-секин ўзгаради. dII/dt- 
чангланаѐтган атом валент электрони потенциалининг ўзгариш тезлигини 
характерлайди; ∆Е-дастлабки ва охирги ҳолатлар энергия фарқи.