|
2.2 Dáslepki jas daǵı balalar sóylewin rawajlandırıw.
Bala turmısı úlkenlerdiń turmısı hám iskerligine qosılıp ketken. Lekin shunga qaramastan, usı waqıtta bala olarǵa tásir kórsetiwdiń ayriqsha insaniy qurallarınıń qandayda birsine de iye emes. Bul bolsa rawajlanıwdıń bul basqıshındaǵı tiykarǵı násillik (genetikalıq ) wazıypanı, yaǵnıy kishkentaylarda úlkenler menen ushırasıwniń metod hám quralların qáliplestiriw wazıypasın belgilep beredi. Emotsional-quralız baylanıs bul jas daǵı tiykarǵı iskerlik túri esaplanadı.
Balanı ajıratıp qoyıw, úlkenler menen emotsional baylanıslardıń kemligi bala ómiriniń birinshi aylarından baslapoq onıń jetkilikli darajada rawajlanmasligiga alıp keliwi múmkin.
Gódeklik jasında balanıń ásirese úlkenler menen baylanısi jedel rawajlanadı, dáslepki miyir qoyıw qáliplesedi, social kútiwlar payda boladı (bala úlkenlerden arnawlı bir turmıslıq jaǵdaylarǵa uyqas keliwshi háreketlerdi kutadi), bala menen úlkenler ortasındaǵı serikchilikniń dáslepki kórinisleri qáliplese baslaydı. Bala óziniń qolınan ele hesh nárse kelmese-de, biraq úlkenlerdiń háreketlerin basqarıwdı úyrenedi. Bul hal ol jaǵdayda sóylewdiń ele joqligidan qaramastan, júz beredi. Onıń ixtiyorida tek dawıs munasábetlari hám ım-ishara -belgilergine bar.
Dáslepki sózler emotsional ańlatpaliligi, jaǵdayǵa sáykesligi hám kommunikativ jóneltirilganligi menen ajralıp turadı. Bunday sóylew avtonom yamasa jaǵdayǵa tiyisli sóylew dep ataladı, ol tek bala átirapidagi ortalıq menen jaqsı tanıs bolǵan jaqınlarigagina túsinikli bolıp tabıladı. Sózdi dáslepki túsiniw arnawlı bir jaǵdaynı qabıllaw menen uyqaslasqan bolıp tabıladı. Dáslepki sózler arnawlı bir zatlarǵa tiyisli bolıp, ulıwmalastıratuǵın ózgeshelikke iye emes (saat degende tek devorda asılıp turatuǵın saatlar túsiniledi). Sóz bala xulqiniń ulıwma kórinisinden jay aladı hám ol ım-ishara -belgi, qol háreketleri, qaraw -názerler, ańlatpalı qurallar menen birgelikte bir sózli pikirdi bildiriwge alıp keledi («Xayr», «Ber», «Ol»).
Dáslepki sózlerdiń payda bolıwı balanı rawajlandırıwdıń social jaǵdayı ózgerganidan dárek beredi. Endi balanıń ózi óz qálewxohishlarini xabar beriwi múmkin, úlkenler bolsa awızsha kórsetpeler járdeminde onıń turpayın jóneltiriw múmkinshiligine iye boladılar.
Balanıń bul jasda ózinen-ózi ańlap jetiwin oǵan salıstırǵanda kattalarniń munasábeti in'ikosi deyiw múmkin. Ózine salıstırǵanda unamlı munasábet - shaxstıń normal rawajlanıwı ushın tiykar esaplanadı.
Ózine salıstırǵanda unamsız munasábet bolsa - balanıń dáslepki jasda úlkenler menen emotsional-unamlı baylanısi kem bolǵanlıǵı nátiyjesi bolıp tabıladı. Bala menen baylanıs ol menen sheriklik tiykarına qurılısı kerek.
Juwmaq
Insan tájiriybesiniń tariyxan qáliplesken mazmunı sózlik formada keledi, onı bayanlaw hám ózlestiriw bolsa bul processde sóylewdiń de qatnasıwın názerde tutadı. Sóylew balaǵa insan mádeniyatınıń barlıq jetiskenliklerine jol ashadı.
Mektepge shekem jas daǵı bala esitken sóziniń mánisin túsinedi, eslep qalatuǵın hám de qollaytuǵın sózlerdi az-azdan dógerek kátirap penen tanısıw processinde ata-anaları, qatarlasları informaciyaları arqalı, sonıń menen birge, óziniń onsha kóp bolmaǵan sóz rezervine súyene otirip bilip baradı. Biraq bul jastagi balalarga ayrıqsha itibar berilmewi nátiyjesinde balada tuwrı soylewge bolgan qiyinshiliqlar kúzetiliwi múmkin.
Juwmaqlap aytqanda bul kurs jumisim dawamında Mektepge shekemgi jasdaǵı balalardı tuwri soylewge úyretiwdiń mazmunı hám mánisi, tuwri soylewge úyretiwdiń tiykarǵı basqıshları, balalar sóylewin rawajlandırıw shınıǵıwlarında tuwrı soylewge úyretiw jolları metodları hámde kóbirek nelerge itibar beriw kerekligi haqqında kórip shiqtım.
Paydalanılǵan ádebiyatlar
1. Sadıqova Sh. " Mektepge shekem pedagogika" T.:" Pán hám texnologiya" 2012.
2. Babayeva D. R. " Sóylewdı rawajlandırıw teoriyası hám metodikasi"-T., " Bárkámal jaǵımlılıq media"-2018.
3. Ílayıqova F. R. " Mektepge shekem pedagogika" T., " Oylaw baspasi" 2019.
4. " Dáslepki qádem" mámleket oqıw programması. T.: 2018
5. Kadrlar tayyarlawdiń milliy dasturi. Toshkent-1997 y
6. Ozbekiston Respublikasi “ Tálim haqqindagi nizam”. T-1997 y
7. Rubinskiy.V. Tarbiyalıq jumıs metodıkasi. T-1991y
Do'stlaringiz bilan baham: |
