|
Temaniń aktualligi: Házirgi kúnde tuwri sóylew mádeniyati dunya júzi boyınsha aktual mashqalardin biri ekenligi hám buni mektepke shekemgi balalar negizinde uyreniw.
Kurs jumısı maqseti: Mektepge shekemgi jasdaǵı balalardı tuwri soylewge úyretiwdiń tiykargi waziypaların hám usıl, metodların uyreniw.
Kurs jumısı waziypası: Mektepge shekemgi jasdaǵı balalardı tuwri soylewge úyretiwdiń mazmunı hám mánisi, tuwri soylewge úyretiwdiń tiykarǵı basqıshları, balalar sóylewin rawajlandırıw shınıǵıwlarında tuwrı soylewge úyretiw jolların kórip shigiw.
I-Bap. Tuwrı sóylewdi rawajlandırıw wazıypaları
1.1. Mámleketimizde Mektepke shekemgi tálimniń aktulligi
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2017-2021-jıllarda mektepge shekem tálim sistemasın jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısındaǵı Sheshiminde; mektepge shekem tálim mekemeleri tarmaǵın keńeytiw, maman pedagog kadrlar menen támiyinlew, balalardı mektep tálimine tayarlaw dárejesin tupten jaqsılaw, tálimtarbiya procesine zamanagóy tálim programmaları hám texnologiyaların qollaw, balalardı hár tárepleme intellektuallıq, etikalıq, estetik, fizikalıq rawajlandırıw ushın shárt-shárayatlar jaratıw máselelerine ayrıqsha itibar qaratildi. Bul qarar mektepge shekem tálim sistemasın jáne de rawajlanıwına xızmet etedi.
Respublikamızda úzliksiz tálim sistemasınıń barlıq basqıshlarına, atap aytqanda onıń mektepge shekem tálim basqıshına itibar artıp barıwı menen bir qatarda mektepge shekem jasdaǵı balalardı mektepge shekem tálim mekemelerine qosıw úlesi azayıp barıwı buǵan baylanıslı maqsetli izertlewler aparıw, mámleketimiz ilimiy-texnikalıq programması, usbas izertlewlerge baǵdarlarınıń bir bólegi retinde qaralıwı kerek, Sebebi aytıp ótilgenindey, úzliksiz tálim basqıshlarınıń Qanshelli nátiyjeli islewi málim dárejede mektepge shekem tálim sıpatına baylanıslı : bul dáwirde balanıń dúnyaǵa kóz qarası, qıyalları rawajlanıp boladı. Oǵan tuwrı mazmun hám jónelis beriw pedagogika páni, tálim ámeliyatınıń aktual mashqalası bolıp tabıladı.
Ilimiy izertlewler hám jónelisler analizi mektepge shekem jas daǵı balalar sóylewiniń túrli táreplerin rawajlandırıw qásiyetleri hamda olardıń ilimiy ádebiyatda úyrenilgenlik dárejesin anıqlaw imkonini beredi.
Mektepge shekem jas daǵı balalar sóylewin rawajlandırıw máselelerin izertlew Ózbekstan Respublikasında ótken ásirdiń 50-jıllarında baslanǵan. Mektepge shekem bilimlendiriw tarawındaǵı birinshi ilim kandidati A. v. Nikolskaya jergilikli millet balalarına orıs tilin oqıtıw zárúrligi máselesin kóterip shıqtı. Onda ótkerilgen sınaq izertlewleri (1958-1960 -jıllar ) nátiyjesinde mektepge shekem úlken jaslı ózbek balalarına orıssha awızsha sóylewdi úyretiw metodikasınıń tiykarǵı mazmunı belgileńen jáne onıń tiykarǵı máseleleri islep shıǵılǵan.
Sóylewdi oqıtıwdıń teoriyalıq hám empirik máselelerin izertlew tómendegi teoriyalıq qaǵıydalardan kelip shıǵıwshı ulıwma baslanǵısh pozitsiyalarga iye:
- tálim mektepge shekem jas daǵı balalar sóylewin rawajlandırıwda, ásirese, zamanagóy qolaysız sóylesiw ortalıq sharayatında sheshiwshi áhmiyetge iye;
- sóylewdi úyretiw - «…dan tap …gacha» sıyaqlı qattı qálipler tuwrı kelmeytugin hám de sóylewdi rawajlandırıwdıń jas nizamlıqları hám balanıń individual qásiyetleri menen belgilenetuǵın dóretiwshilik process bolıp tabıladı;
- sóylewdi rawajlandırıw tiykarında kommunikativ jantasıw bolıwı kerek, atap aytqanda : ana tilin ózlestiriw sóylewiy baylanıs iskerligine qosılıwı, oqıw sharayatı tábiy baylanıs sharayatlarına jaqınlastiriliwi kerek;
- oqıtıw jaǵdayında úlken jaslı adamdıń bala menen óz-ara hamsoylesiwiniń ózgesheligi bul bala ushın jetekshi bolǵan baylanıs forması menen belgileniwi kerek;
- til ústinde sóylewiy iskerlik strukturası sheńberinde hám de onıń barlıq komponentlerin: úndew-motivatsiya, jóneltiriw-izertlew, atqarıw komponentlarin esapqa alǵan halda jumıs aparıw zárúr;
- sóylewdi oqıtıw balalardıń tildi úyreniw boyınsha ǵárezsiz iskerligine tıykarlanıwı hám balalar aktivliginiń basqa túrleri menen baylanıslı bolıwı kerek. Házirgi waqıtta mektepge shekem jas daǵı balalarniń sóylewin rawajlandırıw mashqalasın islep shıǵıw usı metodologik jaǵdaylardan kelip shıqqan halda alıp barılmaqta. Mektepge shekem jas daǵı balalar sóylewin rawajlandırıw salasındaǵı psixologiyalıq, pedagogikalıq izertlewlerdi analiz qılıw tómendegi juwmaqlarǵa keliw imkaniyatın beredi:
- sóylewdi rawajlandırıw - balanıń individual psixik rawajlanıwda oraylıq orın tutatuǵın social -tariyxıy tájiriybeni ózlestiriwiniń quramalı, kóp basqıshlı procesi bolıp tabıladı;
- sóylewdi rawajlandırıw - bul maman pedagogikalıq basshılıqtı názerda tutatuǵın dóretiwshilik process, lekin ol stixiyali process emes;
- bala sóylewin rawajlandırıw procesin basqarıwshı pedagog bul processtiń túrli jas basqıshlarındaǵı nizamlıqları, mexanizmleri, ayriqshalıqların biliwi, sóylewiy rawajlandırıwdıń ayriqshalıqlarini kóre alıwı hám balanıń individuallıǵın esapqa alǵan halda, onıń sóylewine tásir kórsetiwdiń eń nátiyjeli jolların tańlawı kerek.
Tálim sistemasındaǵı reformalar hám mámleket tili tuwrısındaǵı nızam balalar sóylewin qáliplestiriw, mektepge shekem úlken jas daǵı balalar sóylewin ósiriw metodikası hám ámeliyatında ózgerisler bolıwın talap etedi. Bul ózgerisler normativ oqıw -metodikalıq ádebiyatlarda arnawlı bir dárejede óz hákisin tapqan. Lekin, olarǵa házirgi talaplar noqatyi názerinen sın kózqarastan jantasıw talap etiledi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
