Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Клинкерди майдалаў. 
Цемент клинкерин майдалап түйиў труба тәризли шарлы 
дигирманларда әмелге асырылады. Шарлы дигирман ишки тәрептен беккем зирхли полат 
пенен қапланған болып, 2-4 бӛлмеден ибарат. Үлкен дигирманлардыӊ ӛлшемлери 3,95х11 м 
ямаса 4,6х16, 4 м болып, саатына 100 ҳәм 135 тонна клинкерди майдалайды. Дигирманда 
клинкерди майдалаў шар ямаса цилиндрчалардыӊ дигирман ишинде белгили аралыққа 
кӛтерилип түсиўине ҳәм домалаўына тийкарланған. Клинкерди полат шарлар ирирек 
цилиндрчалер болса майдарақ түйиўге мӛлшерленген. Бул дигирманлар тоқтаўсыз ислеўге 
мӛлшерленген болып, клинкер бир тәрептен иши бос вал (цапфа) арқалы дигирман ишине 
киритиледи ҳәм екинши тәрептен түйилген цемент шығарып алынады. 
Түйилген цемент арнаўлы насослар жәрдеминде силосларға жибериледи. 
Жабық циклде ислейтуғын дигирманларда жетерли дәрежеде түйилмеген цемент 
бӛлекшелери орайдан қашыўшы принципте ислейтуғын сепараторларда услап қалынып 
қайтадан дигирманға жибериледи. Бул усылда цементти 4000-5000 см
2

г салыстырма юзагача 
майдалаў мүмкин. Жабық цикл усылы тез, жүдә тез қатыўшы ҳәм арнаўлы цемент түрлерин 
алыўда ислетиледи. 
Цемент клинкери майдаланып атырғанда дигирманға 3,5% ке шекем гипс ҳәм 15% 
әтирапында гидравликалық қосымшалар киритиледи. Таярланған цемент темирбетон 
силосларда суўығанға шекем ҳәм еркин калций оксиди сӛнгенге шекем сақланады ҳәм 
тутыныўшыларға жибериледи. Силослар диаметри 8-15 м, бийиклиги 25-30 м, сыйымлығы 
болса 4000-10000 т ға шекем болады. 
Цемент қағаз ямаса полиэтилен қапларға жайластырылады (50 кг ға шекем) ямаса 
цемент тасыўшы вагонларда ямаса автомобиллерде тасылады. 
Портландцемент ислеп шығарыў технологиясы 10.2-сүўретте берилген. 
 
10.2 Цементтиң қатыў процесси 
Цемент суў менен араластырылғанда майин желим тәризли модда пайда болады ҳәм 
әсте-ақырын қойыўласып қата баслайды. Цементтиӊ қойыўланыў дәўири 5-10 саат даўам 
етеди, соӊ кристалланыў дәўири басланады. Цемент гидроминералларыныӊ кристалланыў 
процесси белгили шароитда жыллап даўам етеди. Цемент гидратациясы қурамалы химиялық 
ҳәм физикалық-химиялық процесслерди ӛз ишине алады. Цемент клинкериниӊ ҳәр бир 
минералы суў менен биригип гидроминералларды пайда етеди. 

---

64