Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

 
8.4 Гипс байланыстырыўшысыныӊ ислетилиўи
Қурылыс гипси тутыныўшыларға қапланған ямаса тӛгилген ҳалда вагон ҳәм 
автомашиналарда тасылады. Арнаўлы қапланбаған гипсти ығаллылық ҳәм патасланыўдан 
сақлаў зәрүр. Бирақ гипс байланыстырыўшысын узақ мүддет сақлаў усыныс етилмейди. 
Қурылыс гипси тийкарында пардадийўал плиталар, киши ӛлшемдеги панеллер, паз ҳәм 
гребен типиндеги араласпасыз терилетуғын ири блоклар
, 
гипскартон листлер, вентиляция 
ҳәм архитектура қисмлари ҳәм басқа буйымлар ислеп шығарылады. Қурылыс гипсинен 
әпиўайы ҳәм қурамалы сыбаў араласпалары, безеўли реӊли ҳәм релефли араласпалар ҳәм 
басқа ӛнимлер таярланады. 
Жоқары беккемликтеги гипстиӊ қысылыўдағы беккемлик шегарасы 15-25 МПа 
әтирапында болып, оннан дийўал элементлери, жыйналмалы дийўал ушын пардадийўал 
плиталар, архитектура қисмлари таярланады. 
Қәлип ушын гипс керамикалық ҳәм чинни-фаянс буйымлар ислеп шығарыўда қәлип 
таярлаўда ислетиледи. 
 
Қадағалаў сораўлары 
1.
Қайсы қурылыс материаллары Ӛзбекстанда ҳәм басқа Орайлық Азия 
мәмлекетлеринде кеӊ тарқалған? 
2.
Гипстиң қурамы ҳәм қәсийетлери ҳаққында айтып бериң? 
3.
Гипс қатыў процесси неше басқыштан турады? 
4.
Гипс байланыстырыўшылары қойыўланыў дәўирине қарап неше топарға бӛлинеди? 
5.
Гипс байланыстырыўшысы таярлаўды неше усылда алып барылады? 
 
9-тема. ГИДРАВЛИКАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫРЫЎШЫ ЗАТЛАР 
 
Таяныш сөзлер:
 гидравликалык хак,мергелли хактас,цемент,клинкер,алит,белит, уш 
калцийли алюминат, магний оксиди,романцемент,портландцемнт,куйдириу хумдоны, 
Жоба: 
9.1 Гидравликалық ҳәк 
9.2 Романцемент 
9.3 Портландцемент 
9.4 Клинкердиң минерал қурамы 
9.1 Гидравликалық ҳәк
Гидравликалық ҳәк қурамында 6-20% гилтопырық болған мергелли ҳәктаслары 900-
1100
0
С температурада күйдирип алынады. 
Мергелли ҳәктаслар күйдирилгенде СаО дан тысқары киши тәртипли минераллар - 
2СаО
.
SiО
2
; CaO
.
Al
2
O
3
ҳәм CaO
.
Fe
2
O
3
пайда болады. Бул минераллар ҳәкке гидравликлик 
қәсийетти, яғный ығал ҳәм суўлы шароитда
 
қатыў имканиятын береди. 
Гидравликалық ҳәк 7 сутка даўамында ҳаўада қатып, кейинирек қатыўын суўда даўам 
еттиреди ҳәм беккемлиги муттасил артып барады. 
Гидравликалық ҳәктиӊ қысылыўдағы беккемлик шегарасы бойынша маркасы (28 сут) 
2-10 МПа болыўы мүмкин. 
Гидравликалық ҳәк майдалап порошок ҳалда ямаса суўда сӛндирилип ҳәк қамыры 
ҳалатында ислетиледи. Ол гербиш териўде ҳәм сыбаўшылықда ислетилетуғын әпиўайы ҳәм 

---

59 
қурамалы қурамдағы араласпалар, тӛмен маркадағы бетонлар таярлаўда ислетиледи. 
Гидравликалық ҳәкти сақлаўда, тасыўда ығалланыўдан асыраў керек. 
Гидравликалық ҳәкке қурамы ҳәм таярланыў технологиясы жағынан жүдә жақын 
болған байланыстырыўшылар тийкарындағы араласпалар Самарқанд, Хийўа, Шахрисабз, 
Бухара сыяқлы қалалар архитектура естеликлери гербишлерин териўде, сыбаўшылықда 
ислетилген.