Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

Минерал қосымшалы цементлер. 
Актив минерал қосымшалар (АМҚ) табийий ҳәм 
жасалма болыўы мүмкин. Табийийлерине диатомит, трепел, опока, глиеж, вулкан күли, туф, 
пемза, трасс ҳәм т.б., жасалмаларына болса даналы домна шлакы, күллер, шлам 
шығындылары ҳәм т.б. лар киреди. 
Цементке АМҚ лардыӊ киритилиўи олар қурамындағы актив кремнеземниӊ (SiO
2
) 
цемент гидратациясынан пайда болған Са(ОН)
2
менен реакцияға кирисип, ҳаўада ҳәм суўда 
қататуғын калций гидросиликатларын пайда болыўына алып келеди. Нәтийжеде цемент 
клинкери тежелиўи менен бирге суў ҳәм басқа агрессив орталықларға шыдамлы цементтиӊ 
түрлерин пайда етиў мүмкин.
 
Пуццоланлы портландцемент (ППЦ) 
- клинкер, гипс ҳәм актив минерал 
қосымшаларды биргеликте майдалап түйип алынады. Бунда шӛгинди жыныслар (диатомит, 
опока, трепел) 20-30%, вулканнан пайда болған жыныслар (пемза, туф), глиеж ҳәм жанылғы 
күллери 25-40% әтирапында клинкер қурамына киритиледи. 
Актив минерал қосымшалар қурамындағы актив кремнезем тӛмендеги реакцияға 
муўапық Са(ОН)
2 
менен биригеди: 
mСа(ОН)
2

SiO
2акт

nH
2
O+(0,8-15)CaO
.
SiO
2
.
pH
2
O 
Калций гидроксидтиӊ бириктирилиўи цемент тасы биринши түрдеги коррозиясын 
огоҳлантиради ҳәм беккемликти асырады. Пуццоланлы цемент нормал шароитда әпиўайы 
цементке салыстырғанда әсте қатады. Бул түрдеги цемент тийкарындағы бетонлар ығал ҳәм 
суўлы шароитларда ислетилгенде
 
гидрат бирикпелеринен суўдыӊ
 
пуўланыўы есабынан 
киришади ҳәм қисман беккемлигин жоғалтады. 
 
11.2 Шлаклы портландцемент (ШПЦ) 
Шлаклы портландцемент (ШПЦ) 
клинкер менен даналы домна ямаса 
электротермофосфор шлакына гипс қосып майдалап түйип алынады. Шлаклы 
портландцемент қурамында домна шлакы 20-80% (цемент массасына салыстырғанда) 
әтирапында болады. Шлак орнына 10% ке шекем актив минерал қосымшалар ислетилиўи 

---

69 
мүмкин. Домна шлакыныӊ оксид қурамы (%): 30-50 СаО; 28-30 SiО
2
; 8-24 Al
2
O
3
; 1-3 MnO. 
Олардыӊ улыўма муғдары 90-95% әтирапында болады. 
Шлакьыӊ гидравликалық активлиги сапа коэффициенти менен анықланады: 
2
2
3
2
%
%
%
%
%
TiO
SiO
O
Al
MgO
CaO
K




Сапа коэффициентине қарап шлаклар 3 сортқа бӛлинеди. Шлаклар да пуццолан 
қосымшалар сыяқлы калций ишқори менен киши тийкардағы гидросиликатларды 
(СаО
.
SiO
2
.
2,5H
2
O) ҳәм гидроалюминатларды (2СаО
.
Al
2
O
3
.
8H
2
O) пайда етеди. ШПЦ 
гидратациясы дәўиринде ыссылықтыӊ кем ажыралып шығыўы олар тийкарында массив 
темир бетон конструкциялар таярлаўда асқотады. 
Бул түрдеги цементтиӊ пуццоланлы цементлерге салыстырғанда суўға эҳтиѐжи кемрек 
болып, атмосфераға ҳәм суўыққа шыдамлығы жоқары болады. Бирақ ШПЦ биринши 
суткаларда әсте қатады, әсиресе, тӛмен температуралы орталықта. Шлаклы портландцемент 
300, 400, 500 маркаларда ислеп шығарылады.