Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

6.7 Шлак ҳәм тас еритпесинен исленген буйымлар 
Темир рудасын еритип шойын алғанда еритпе бетине суйық шлак кӛтериледи. Оны 
түрли формадағы қәлиплерге қуйып, қурылыс ушын буйымлар алынады. Бундай буйымлар 
поллар қурыўда, қаплама плиталар сыпатында агрессив орталық тәсир ететуғын орынларда 
кӛплеп ислетиледи. Бундай технология тийкарында тез ҳәм арзан қурылыс буйымларын 
таярлаў мүмкин. 

---

49 
Усы усыл менен базалт, қумтас, карбонатлы таў жынысларын еритип, қәлиплерге 
қуйып жоқары беккем, агрессив ҳәм атмосфера орталығына шыдамлы буйым алыў мүмкин. 
Шийки заттыӊ түри алынған буйымныӊ қәсийетлерине ҳәм реӊине тәсир етеди. 
Шийки заттыӊ ериў температурасын тӛменлетиў ушын плавик шпат (СаF
2
) сыяқлы 
қосымшалар қосылады. Майда даналы бир қыйлы структуралы масса алыў ушын шийки зат 
қурамына минералластырыўшы қосымшалар (хромит, магнезит ҳәм т.б.) қосылады. Еритпе 
химиялық қурамын ӛзгерттириў менен оныӊ ыссылыққа шыдамлылығын, температурадан 
сызықлы кеӊейиў коэффициентин, беккемлигин, агрессив орталыққа шыдамлығын басқарыў 
мүмкин. 
Әсиресе, домна ҳәм мартен печлери шлакларынан қурылыс материалларын таярлаў 
экономикалық нәтийже береди. Себеби, печтен арнаўлы араластырғышқа узатылған, 1350-
1450
0
С температурадағы шлакка қәлеген қосымша араластырып қуйыў, штамплаў, прокатлаў 
ҳәм центрафугалаў усылларында буйымлар таярлаў имканияты бар. 
Қуйма тас буйымлардыӊ орташа тығызлығы 2900-3000 кг

м
3
, геўеклиги 1-2% болып, 
жабық характерге ийе. Сол себепли олар суўыққа жүдә шыдамлы, ыссылыққа шыдамлы 
болады. Олардыӊ қысылыўдағы беккемлик шегарасы 200-240 МПа, ийилиўдеги беккемлиги 
20-30 МПа. Едирилиши 0,7 г

см
2
болып, табийий тасларға (диабаз, гранит) салыстырғанда 2-
5 мәрте шыдамлы болып есапланады. Еритилген тас материаллар атмосфера, агрессив 
орталыққа шыдамлылық талап етилген орынларда, интенсив едирилиш, ериў ҳәм музлаў 
болып ӛтетуғын орталықларда ислетиледи. Олар жол қурылысында беккем, шыдамлы таслы 
қапламалар, химиялық затлар ислеп шығаратуғын заводлар, металл трубалар орнын 
басатуғын диаметри 200-1200 мм болған тас қуйма трубалар сыпатында ислетилиўи мүмкин. 
Реӊли тас қуйма плиталар имарат фасадларын безеўде, архитектура бӛлимлерин 
таярлаўда да ислетиледи. 
Жоқары температурадағы суйық шлакты кӛпиртирип ҳәм тез суўытып кӛп геўекли 
материал-термозит алыў мүмкин. Жоқары 1200-1400
0
С температурадағы суйық шлак жүдә 
киши тесиклерден басым астында жип сыяқлы шыққан еритпениӊ суўыўынан пайда болған 
жеӊил, ыссылық изоляциясы материалы шлак пахтасы делинеди. Оныӊ орташа тығызлығы 
250-300 кг

м
3
, ыссылық ӛткизиўшеӊлик коэффициенти 0,05 Вт

м
0
С болады.