Ӛзбекистан Республикасы жоқары ҳәм орта арнаўлы билим министрлиги Қарақалпақ мәмлекетлик университети

6.8 Ситаллар ҳәм олар тийкарындағы буйымлар
 
Ситаллар
-шийша кристаллар шийшаны азмаз ямаса толық кристаллаў усылында 
алынады. Ситалл алыў ушын шийша шийки заты ҳәм арнаўлы минерал қосылмалар жүдә 
таза ҳалда ислетиледи. Ситаллға арнаўлы қәсийетлер бериў ушын кристалланыў 
катализаторлары - титан, литий, цирконий ҳәм т.б. лар бирикпелери еритилген ҳалатында 
араластырылады. Ситалл алыўда шихта қосымша түрде ыссылық пенен қайта исленеди; 
бунда шийша кристалланади ҳәм белгили қәсийетлерге ийе болады. Ситаллар күл реӊ, қара, 
жигер реӊ, крем реӊинде, реӊли, шаффоф ҳәм хиралашган болыўы мүмкин. Олар атмосфера 
ҳәм агрессив орталықларға, жоқары температураға шыдамлы болады. Диэлектрик қәсийети 
болса, электр температураға шыдамлы изоляторлар таярлаўда пайдаланылады. 
Ситаллардыӊ қысылыўдағы беккемлик шегарасы 500 МПа, ыссылыққа шыдамлылығы 
200-700 
0
С, ҳәтте 1000 
0
С болады. 
Шлакситалл металлургия шлакы, кварц қумы ҳәм кристаллизаторларды арнаўлы 
хумдонларда араластырып таярланады. Кристаллизаторлар сыпатында титан, фосфор 
оксидлери, фтор дузлары, темир ҳәм марганец сулфатлары массаға салыстырғанда 4-5% 
ислетиледи. Шлакситалл ақ реӊли, ясси ҳәм арнаўлы бетли (шлифленген, полировкаланған) 
ҳалда шығарылады. Оныӊ бетине керамикалық сырлаўшы материаллар менен қәлеген реӊ 
бериў мүмкин. Шлакситалл орташа тығызлығы 2500-2600 кг

м
3
, қысылыўдағы беккемлик 
шегарасы 500-600 МПа, ийилиўдеги беккемлиги 90-130 МПа, эластиклик модули 11
.
10
4
МПа, ислетилиў температурасы 950
0
С ға шекем болады. Шлакситалл химиялық 

---

50 
орталықларға шыдамлы, суў ӛткизбейди, кем едириладиган болғаны ушын тротуар, жол 
қапламаларында, бардюр таслары орнында, имаратларды ишки ҳәм сыртқы тәреплерден 
безеўде, тӛбе жабыўда, дийўал ушын буйымлар сыпатында ислетилиўи мүмкин. 
Кӛбикситалл уяшалы структураға ийе болып, суў сиӊдириўшеӊлиги ҳәм гигроскоплиги 
киши, ыссылыққа шыдамлылығы 750 
0
С болады. Ол ыссылық ҳәм даўысдан изоляциялаўшы 
материал сыпатында ислетиледи. 
Ситаллопластик фторопласт ҳәм ситалл тийкарында алынады. Оныӊ едирилишга ҳәм 
химиялық орталықларға шыдамлылығы жүдә жоқары болғаны ушын антифрикцион ҳәм 
конструктив материал сыпатында ислетиледи. Бунда
 
порошок
 
ҳалатындағы ситалл 
фторопластқа жүдә майда толтырыўшылар сыпатында араластырылады.